Grote Pier

Grote Pier (Fries: Grutte Pier, ook Lange Pier, 1480? - 28 oktober 1520) is de naam waaronder Pier Gerlofs Donia als Fries vrijheidsstrijder bekendheid heeft gekregen. Rond zijn figuur heeft zich een uitgebreide legendevorming voorgedaan en het is moeilijk te zeggen wat er van de verhalen over Grote Pier op waarheid berust en wat niet.

[bewerk] Leven

Pier Gerlofs werd in de tweede helft van de 15e eeuw geboren. In 1498 werd Albrecht van Saksen gouverneur van Friesland en een paar jaar later probeerden de graven van Holland rechten op Friesland te laten gelden. Ze vielen Friesland diverse malen aan, wat onder andere in de bezetting van Stavoren resulteerde.

Gerlofs was aanvankelijk boer te Kimswerd. Toen zijn boerderij in 1515 door Saksische troepen werd platgebrand, ontwikkelde hij zich tot een fel bestrijder van de Saksische en Hollandse bezetters. Onder zijn leiding opereerde een kapervloot op de Zuiderzee die Hollandse schepen en steden plunderde. Aan Pier worden een reusachtige gestalte en een bovenmenselijke kracht toegeschreven (zie de anekdote aan het einde van dit artikel). Donia wordt ook als bedenker van het schibbolet Bûter, brea en griene tsiis, wa't dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries gezien. Hij zou dat hebben gebruikt om na te gaan of de opvarenden van schepen op de Zuiderzee wel Fries waren. Was dat niet het geval, dan zouden ze onverbiddelijk gekielhaald zijn en werd hun schip geplunderd.

Volgens de legende droegen Grutte Pier en zijn mannen de buit van de geplunderde schepen af aan hertog Karel van Gelre, die steun in de strijd tegen de Hollanders had toegezegd. Toen bleek dat Karel in 1517 zelf een machtspositie in Friesland probeerde te verwerven, was Donia zo teleurgesteld, dat hij zich in 1518 uit de strijd terugtrok. Zijn laatste jaren bracht hij door in Sneek, waar hij op 28 oktober 1520 in zijn bed overleed. Hij werd in Sneek in de Grote Kerk begraven. Door Petrus Thaborita, een stads- en tijdgenoot van "Pyer" is een necrologie geschreven, waarbij de dood van Pier door hemzelf voorspeld zou zijn. Toen de graaf van Nychlenborch, zijn oude vijand, hem vlak voor zijn dood vroeg waar hij heen wilde. Pier zei toen: "Nae Myn Heer toe"

[bewerk] Historische context

Aan het eind van 15de en het begin van de 16de eeuw probeerden de Bourgondiers (onder andere Karel de Stoute) en hun opvolgers de Habsburgers (keizer Maximilian van Duitsland en zijn opvolger Karel de 5de) hun erfgrondgebied in de Nederlanden uit te breiden. Zij hadden in de noordelijke Nederlanden reeds Brabant, Holland en Zeeland onder controle, maar trachtten ook de rest van dit gebied te veroveren. Dat leverde strijd op met de Bisschop van Utrecht, die heerste over het Sticht (Utrecht) en het Oversticht (Overijsel, Drenthe en Groningen), de hertog van Gelre (Gelderland) en het min of meer “vrije” Friesland. Om de handel van de Friezen en de rijke Hanzesteden aan de IJssel (Gelre en Oversticht) te dwarsbomen werden aan de Hollandse en Zeeuwse koopvaarders door het in Brussel gevestigde Habsburgse bestuur kaperbrieven uitgegeven. Ook werden geregeld militaire campagnes in deze gebieden ondernomen, wat weer reacties op riep van met name de Geldersen (onder aanvoering van Maarten van Rossum) en de Friezen.

[bewerk] Overlevering

Fivefal

Eens kwamen vijf sterke mannen hem opzoeken om met hem te vechten, omdat ze van hem hadden gehoord en wilden weten of hij echt zo sterk was. Dus vroegen ze aan een boer die aan het ploegen was, of hij wist waar Grote Pier woonde. De boer pakte de ploeg bij het handvat, tilde hem op en wees er mee naar een boerderij. "Daar woont hij ...", zei hij. Daarna wees hij op zichzelf en zei: "... en hier staat hij", want het was Grote Pier zelf die daar ploegde. De vijf sterke mannen waren zo verbaasd, dat Pier de ploegstok pakte en ze tegen de grond sloeg. Tegen iedere man zei hij: "Val" en daarom heet deze plek nog steeds: Fivefal (vijfval).

Friese versie Een Friese versie van het DOC Volksverhaal (Meertens Instituut) luidt:

Greate Pier wie in hiele sterke keardel. Op in kear wied er us oan 't ploeijen. Hy hie 't hynder foar de ploege spand. 't Wie noch in âlderwetske ploege mei in houten balke. Doe kom der in fremde man op him ta en dy frege: "Wite jo hwer't greate Pier wennet?" Doe sloech Pier it hynder foar de ploege wei. En hy naem de ploege yn 'e rjochterhân en tilde him in ein fan 'e groun en doe wiisde er mei de ploege op in hûs. En hy sei: "Sjoch, dêr wennet er." Mei de oare fûst sloech er himsels op it boarst en sei: "En hjir stiet er."

Een vergelijkbaar verhaal wordt in Groningen verteld van Dubbele Arend van Meden.

Voorzegging

Al was Grote Pier van oorsprong een landman, zijn hart ging steeds meer uit naar de zee. Maar op een dag zei een waarzegster hem dat de zee zijn dood zou worden. Met pijn in zijn hart stopte Pier met zijn strijd op de Zuiderzee, en hij ging in Sneek wonen. Maar hij kon niet aarden in de stad; hij werd langzaam verteerd door zijn verlangen naar de zee, en drie jaar later stierf hij. De zee was toch zijn dood geworden.

[bewerk] Zwaard

Ook zou Grutte Pier veldslagen domineren met zijn reusachtige zwaard. Dit stalen slagzwaard, waar recentelijk een exacte replica van is gemaakt, was 2,15 meter lang en woog ruim 6 kilo. Volgens de overlevering kon hij met dit zwaard de hoofden van meerdere vijanden tegelijkertijd afhakken. De meeste andere strijders waren in theorie "slechts" in staat per slag één hoofd te scheiden van de romp. In de praktijk lag deze score waarschijnlijk nog lager en moesten minder getalenteerde strijders meerdere hakbewegingen maken alvorens het gewenste resultaat was bereikt. De hoge mate van efficiëntie die Grutte Pier tijdens veldslagen kon tentoonspreiden, verschafte hem een tactisch voordeel ten opzichte van zijn tegenstanders. Het vermeende zwaard van Grutte Pier hangt in het Fries Museum te Leeuwarden. Ook in de gelagkamer van Herberg 'De Greate Pier' in zijn geboortedorp Kimswerd hangt 'het enige echte zwaard van Greate Pier'. Zijn helm wordt bewaard in het stadhuis van Sneek.