Emil Kraepelin

Emil Wilhelm Magnus Georg Kraepelin (Neustrelitz, 15 februari 1856- München, 7 oktober 1926) was een Duitse psychiater.

Kraepelin was een van de eerste psychiaters die zich serieus met de systematiek van psychiatrische ziekten bezighield. In zijn werk probeerde hij een synthese te formuleren van de honderden psychische aandoeningen die in de 19e eeuw waren gedefinieerd. Hij groepeerde de ziektebeelden op basis van gemeenschappelijke patronen van symptomen in plaats van op afzonderlijke symptomen, zoals zijn voorgangers hadden gedaan. Hieruit wist Kraepelin een succesvol nieuw systeem van psychiatrische diagnostiek te creëren. Een van zijn uitgangspunten was dat psychische aandoeningen ontstaan door biologische en genetische factoren. Kraepelin was een collega van Alois Alzheimer en in zijn (Kraepelins) laboratorium werd de pathologische basis ontdekt van wat nu de ziekte van Alzheimer wordt genoemd.

Kraepelin studeerde medicijnen in Würzburg en Leizig, waar hij Wilhelm Wundt leerde kennen. Hij werd in München assistent van professor Bernhard von Gudden (als opvolger van Auguste Forel) en paste in deze vierjarige periode veel van Wundts onderzoekstechnieken toe (bijvoorbeeld associatietesten). Lange tijd overwoog hij zich op de psychologie toe te leggen, maar op advies van Wundt keerde hij, na enige andere posities bekleed te hebben, terug naar Von Gudden om zich geheel aan de psychiatrie te wijden.

Na deze periode werd Kraepelin in 1886 benoemd tot professor aan de universiteit van Tartu in het huidige Estland. Later was hij ook professor in Heidelberg en München. In Tartu kreeg hij de leiding over de universiteitskliniek, waar hij de gelegenheid had zich aan zijn studie te wijden en veel gedetailleerde patiëntenhistories op te stellen. In de classificatie van psychische aandoeningen begon hij het belang te overwegen van het verloop van een ziekte. Tien jaar later maakte hij bekend dat hij een nieuwe manier had ontwikkeld voor het indelen van psychische ziektebeelden. Hij noemde de traditionele manier symptomatisch en zijn eigen methode klinisch.

Op basis van zijn langdurig onderzoek en met gebruik van zijn criteria voor verloop, afloop en prognose ontwikkelde hij het concept van de dementia praecox, de eerste aanzet tot de beschrijving van schizofrenie.

Kraepelin postuleerde dat aan iedere grote psychische aandoening een hersenziekte of andere biologische ziektebeelden ten grondslag liggen. Hij was ervan overtuigd dat na verloop van tijd de pathologische oorzaak van alle grote psychische aandoeningen ontdekt zou worden. Een van de kardinale principes van de methode is dat ieder willekeurig symptoom in vrijwel alle aandoeningen kan voorkomen: bijna alle symptomen van de bipolaire stoornis komen bijvoorbeeld ook wel bij schizofrenie voor. Het symptomatische onderscheid in ziektebeelden (in contrast met de onderliggende pathologie) betreft dus niet een bepaald symptoom, maar een specifiek patroon van symptomen. Doordat er geen fysiologische of genetische tests is, is het alleen mogelijk ze te onderscheiden aan de hand van deze specifieke symptomenpatronen.

Kraepelin toonde ook specifieke patronen aan in de genetica van patiënten en specifieke en karakteristieke patronen in het verloop en de afloop van de ziekte. Over het algemeen heeft een schizofrene patiënt meer schizofrenen in de familie dan gemiddeld en komen manie en depressie vaker voor bij familieleden van bipolaire patiënten.

Ook rapporteerde Kraepelin een patroon voor het verloop en de afloop van deze condities. Hij geloofde dat dementia praecox een doorlopend verval van de geestelijke functies kende (wellicht onjuist), terwijl de bipolaire stoornis zich uitte in episoden, waartussen de patiënten relatief weinig symptomen vertoonden. Daarom gaf hij de naam dementia praecox aan wat we nu schizofrenie noemen (dementia verwijst naar het onomkeerbare geestelijke verval). Later werd duidelijk dat dementia praecox niet noodzakelijk tot geestelijk verval leidt en Eugen Bleuler gaf de ziekte de nieuwe naam schizofrenie.

Wat voor zijn tijd als psychose werd aangeduid, werd door Kraepelin in twee onderscheiden groepen ingedeeld:

• Manisch-depressieve stoornis (tegenwoordig gezien als een groep stemmingsstoornissen, waaronder klinische depressie en bipolaire stoornissen
• Dementia praecox, later door Eugen Bleuler hernoemd tot schizofrenie.

Ook gebruikte Kraepelin als eerste de term paranoia.

Het heeft tot halverwege de twintigste eeuw geduurd voor het werk van Kraepelin evenveel aandacht kreeg als de freudiaanse theorieën, maar zijn benadering speelt tegenwoordig een zeer grote rol in de psychiatrie, die steeds 'biologischer' en 'genetischer' van aard is geworden. Ook in de gebruikte indelingen in het DSM-IV en het ICD-systeem van de WHO is de hand van Kraepelin nog duidelijk te herkennen, hoewel de exacte categorieën die tegenwoordig worden gebruikt ten dele wel sterk verschillen van de oorspronkelijke van Kraepelin.