Daniil Charms

Daniil Charms (pseudoniem van Daniil Ivanovitsj Joevatsjov, Sint Petersburg, 30 december 1905 - 2 februari 1942) staat tegenwoordig bekend als Ruslands grootste absurdistische schrijver, maar de weg naar die roem is een moeilijke geweest.

Als zoon van een literator die nog in contact stond met Leo Tolstoj, volgde hij een technische opleiding, die hij echter niet afrondde.

Aan het eind van de jaren '20 startte hij met onder anderen Alexander Vvedensky de literaire beweging 'Oberioe', 'vereniging voor reële kunst'. Deze groepering maakte absurdistische werken en hield literaire avonden - met als hoogtepunt de avond 'Drie Linkse Uren' uit 1928. Al gauw was Charms, immer gehuld in Sherlock Holmes-achtige kledij en met een pijp in de mond, een opvallende verschijning in zijn geliefde Sint Petersburg. Zijn werk kenmerkte zich door de korte, van iedere vorm van logica gespeende verhalen, die volzitten met willekeurig geweld en onverwachte wendingen, wat een nauwe band met het angstige leven van het Stalinistische Rusland van de jaren '20 en '30 laat zien. Daarnaast schreef hij poëzie, de novelle 'De oude vrouw', filosofische en mathematische traktaten, en zijn er van hem vele brieven bewaard gebleven die de onlosmakelijke mengeling tussen de mens en de schrijver Charms laten zien, hetgeen bijdraagt aan de mythevorming rond zijn persoon.

Met de opkomst van de Stalinterreur werd het voor niet-conformistische schrijvers steeds moeilijker om te overleven, en zo ook voor Charms. Oberioe verdween, en Charms werd in 1931 veroordeeld tot een verbanning naar Koersk, waarvandaan hij in 1933 terugkeerde naar zijn geboortestad. Daar legde hij zich, omdat zijn werk voor volwassenen onpublicabel was geworden onder Stalin, toe op kinderliteratuur. Uiteindelijk werd hij in 1941, tijdens het beleg van het inmiddels tot Leningrad omgedoopte Sint Petersburg, gearresteerd en krankzinnig verklaard. Charms stierf begin 1942, vermoedelijk uitgehongerd, in een psychiatrische inrichting. Hij heeft geen graf. Over zijn verdwijning schreef de Russische zanger Alexander Galitsj een lied, 'De tabaklegende', waarin hij zich voorstelt dat Charms niet dood is, maar gewoon al jaren door het land dwaalt om sigaretten te kopen, maar de winkels steeds gesloten op zijn weg vindt en dus verder moet trekken.

Na Charms' dood vond zijn vriend Jakov Droeskin diens manuscripten terug in het huis van Charms, waardoor dat voor de wereld bewaard is gebleven. Vooral nadat Gorbatsjov de glasnost-politiek invoerde, veroverde Charms de wereld en inmiddels zijn er vele films en toneelstukken gewijd aan zijn werk. Van het werk van Charms verschenen diverse Nederlandse vertalingen. De eerste was van Charles B.Timmer:Charms, Vvedenski en Kazakov,'Bam en ander proza'( Amsterdam:G.A.van Oorschot, 1978). Uit deze bundel werd het verhaal 'Rehabilitatie' in combinatie met zeefdrukken van Joseph Kerff gepubliceerd (Oude Tonge: Huis Clos, 1986). Andere illustrators van Charms teksten waren onder andere: Charlotte Mutsaers, Gerda Dendooven en Paul H. Gabriel-Bodoni. Verder verschenen: 'Optisch bedrog en ander proza' (Maastricht: Gerards & Schreurs, 1988), 'Brieven aan Claudia' (Leiden: De Lantaarn & De Slavische Stichting te Leiden, 1989), 'Alle mensen houden van geld' (Amsterdam: Pegasus, 1990), 'Tsjak. Proza en gedichten' (Leiden: Plantage/G&S, 1993), 'Brieven en dagboeken' (Amsterdam: Pegasus, 1993), 'Een, twee, hupsakee' (Tielt: Lannoo, 1996), 'Nietes, welles' (Amsterdam:Querido, 1997). Uitgeverij Atlas publiceerde in 1999 van Charms de veelomvattende bundel 'Ik zat op het dak'. In 2004 speelde de theatrale fanfare-popgroep De Kift de voorstelling 'Vier voor vier', gebaseerd op Charms' toneelstuk 'Elizaveta Bam'.

Verder verscheen er van de hand van de literator Vladimir Glotser een interview met Charms' tweede vrouw, Marina Durnovo, die na de oorlog vluchtte naar Venezuela en daar in de jaren '90 teruggevonden werd door Glotser. Ze vertelt onder andere over het bijzondere karakter van haar man en haar leven met Charms, dat zich voornamelijk afspeelde in het zeer kleine deel van het appartement van Charms' vader dat voor hen bestemd was.

Eind 2005 werden er veel activiteiten georganiseerd rond het 100e geboortejaar van Charms, zie: www.daniilcharms.nl