Cymbeline (toneelstuk)
Cymbeline is een toneelstuk van William Shakespeare; het behoort tot zijn late romances, en is vermoedelijk geschreven in 1609 of 1610.
Inhoud |
[bewerk] Inhoud
Het stuk heeft een dubbele plot. Koning Cymbeline heeft drie kinderen uit een vroeger huwelijk: één dochter, Imogen; en de twee zoons Arviragus en Guiderius, die twintig jaar geleden op raadselachtige wijze zijn verdwenen.
[bewerk] De koningsdochter
Na de dood van zijn echtgenote wil Cymbeline Imogen uithuwelijken aan Cloten, de kwaadaardige zoon van zijn even slechte tweede vrouw. Imogen weigert en trouwt met de edelman Posthumus, die daarop wordt verbannen. Posthumus blijft in Imogens trouw geloven, totdat iemand haar een armband ontfutselt en hem die toont als schijnbaar bewijs van haar ontrouw. Nu komt Cymbeline in opstand tegen Rome (het stuk speelt in de tijd van Caesar). Intussen geeft de jaloerse Posthumus zijn dienaar opdracht Imogen te vermoorden; die kan dat niet over zijn hart verkrijgen, en lokt haar naar Milford Haven.
[bewerk] De koningszonen
Die plaats bereikt Imogen niet, doordat de oorlogshandelingen zijn uitgebroken; maar zij ontmoet wel twee jongemannen, met wie zij dadelijk verwantschap voelt. Terecht: zonder dat zij dit weet, zijn het haar verdwenen broers. Men "adopteert" elkaar als broers en zuster. Zij blijken lang geleden te zijn meegenomen door Belarius, die ten onrechte van het hof was verbannen en hen in Wales in isolement heeft grootgebracht. Inmiddels is Cloten Imogen nagereisd om haar en Posthumus te vermoorden. Cloten krijgt ruzie met een van de broers, en wordt zelf gedood.
[bewerk] Hereniging en verzoening
Imogen neemt een drankje in dat haar schijndood maakt, zeer tot verdriet van haar "adoptief"-familie. Zij ontwaakt, ziet het lijk van Cloten, die zij ten onrechte voor haar Posthumus aanziet, en is zeer bedroefd.
Posthumus keert naar Engeland terug, vervuld van wroeging omdat hij, naar hij meent, zijn vrouw heeft laten vermoorden. Cymbeline is door de Romeinen gevangen genomen, maar wordt door Belarius en de twee prinsen bevrijd. Cymbeline komt tot inkeer, vergeeft zowel Belarius als Posthumus, en verzoent zich met zijn kinderen. Zijn vrouw, de tweede koningin, sterft; Cymbeline sluit vrede met Rome.
[bewerk] Plaats in het oeuvre
[bewerk] De late romances
Aan het einde van zijn schrijverscarrière, toen Shakespeares koningsdrama's en zijn grote tragedies waren geschreven, schiep hij nog een aantal stukken die wel "romances" zijn genoemd: de vier stukken Pericles, Price of Tyre; Cymbeline; The Winter's Tale en The Tempest. Ze zijn blijkbaar alle tussen 1608 en 1611 ontstaan, en hebben de thematiek van uiteengaan en hereniging gemeen, van conflict gevolgd door (berouw en) harmonie.
[bewerk] Cymbeline
In Cymbeline is dit maar al te duidelijk. De koning vervreemdt zijn dochter van zich doordat hij, verblind door liefde voor zijn tweede echtgenote, Imogen wil uithuwelijken aan de verwerpelijke zoon van die vrouw. Ook de vervreemding tussen Cymbeline en zijn twee andere kinderen is indirect aan hemzelf te wijten: had hij Belarius niet onrechtvaardig verbannen, dan zou deze ook de twee prinsen niet hebben ontvoerd.
Vervreemding speelt daarnaast een rol in het misverstand tussen Posthumus en zijn Imogen. De harmonie wordt hersteld door Posthumus' nieuw verworven inzicht, en door zijn wroeging over zijn moordplannen. Ook zelfinzicht bij Cymbeline leidt uiteindelijk tot harmonie, want tot hereniging met zijn kinderen; en zelfs tot internationale vrede.
[bewerk] Wereldbeeld
[bewerk] Elizabethaans
Deze idee van harmonie is een belangrijk onderdeel van het Elizabethaanse wereldbeeld. Dit ging ervan uit dat alles en iedereen zijn plaats had in de schepping, en dat al die plaatsen duidelijk hiërarchisch bepaald waren. Werd daarin ingegrepen, dan raakte de harmonie verstoord. Tegelijkertijd kon niemand, hoe hoog ook geplaatst in de hiërarchie, zich aan deze zijnsketen onttrekken. Als Cymbeline onjuiste of onrechtvaardige beslissingen neemt, ontstaan de verwarringen en verwikkelingen die het stuk vullen. Ook, of juist, een koning kan de harmonie niet straffeloos verstoren: door zijn hoge positie in de hiërarchie zijn de gevolgen des te ernstiger. Dit thema was al in de grote tragedies, met name in King Lear, aan de orde geweest; zij het daar, uiteraard, met tragische afloop.
[bewerk] Voor-Romantisch
In Cymbeline valt echter nog een ander thema op, dat Shakespeare ook al eerder had aangeroerd: de spanning tussen aanleg en opvoeding. Bij de twee prinsen valt een blanke pit in de ruwe Welshe bolster te ontwaren; tegelijkertijd wijdt het stuk expliciet aandacht aan de gebreken van een boerse opvoeding, waaraan de verfijningen van het hof ontbreken. Maar Shakespeare presenteert hier geen zwart-witbeeld: een aantal hovelingen wordt juist als verdorven of verraderlijk afgeschilderd. Ook het hof is geen garantie voor zieleadel.
[bewerk] Bevestiging van de harmonie
Het laatste couplet, de laatste twee versregels, van een Elizabethaans stuk hebben doorgaans een extra lading. De voorgaande tekst rijmt doorgaans niet, deze twee regels veelal juist wel. Dit geeft ze een extra nadruk, een boodschap waarmee het publiek naar huis werd gestuurd. In dit geval is het laatste, dus ook door rijm geaccentueerde, woord van het stuk: peace, "vrede"; en het is Koning Cymbeline zelf die de slotregels uitspreekt en de harmonie bekrachtigt.
[bewerk] Kritische opvattingen
De uiterst onwaarschijnlijke verwikkelingen en ontwikkelingen zijn dit stuk op zware kritiek komen te staan. Beweerd is wel dat Shakespeare in zijn late periode seniel begon te worden. Een onwaarschijnlijk mengsel van elementen (de boze stiefmoeder, de miskende echtgenote, de verloren maar teruggevonden kinderen) lijkt deels aan de volkscultuur ontleend. Daarbij komt nog een aantal bovennatuurlijke elementen in het stuk voor.
Ook is echter het standpunt verdedigd dat Shakespeare, door aldus ieder waarschijnlijkheidsvoorschrift met voeten te treden, de moed had nieuwe wegen in te slaan en zich los te maken van realistische conventies. Het zijn in die opvatting juist de zo ongelijke elementen die, als ze ineengevlochten worden, de uiteindelijke harmonie benadrukken.
Ook in Shakespeares meesterschap over de taal komt die harmonie tot uiting. Als Cloten dood is, en Imogen dood wordt gewaand, zeggen haar beide broers beurtelings voor haar de beroemd geworden lijkzang, de dirge, op. Guiderius' eerste strofe luidt:
| Fear no more the heat o' the sun, Nor the furious winter's rages; Thou thy worldly task hast done, Home art gone, and ta'en thy wages; Golden lads and girls all must, As chimney-sweepers, come to dust. |
De dood komt voor iedereen, en maakt een einde aan iedere vrees, aan ieder conflict. Tegelijk wordt deze beurtzang niet alleen voor Imogen gezegd, maar ook bij het lichaam van Clothen: beiden worden in de dood geëerd, onverschillig hun karakter. De harmonie is compleet.
| De werken van William Shakespeare | |
|---|---|
| Tragedies: | Romeo and Juliet | Macbeth | King Lear | Hamlet | Othello | Titus Andronicus | Julius Caesar | Antony and Cleopatra | Coriolanus | Troilus and Cressida | Timon of Athens |
| Komedies: | A Midsummer Night's Dream | All's Well That Ends Well | As You Like It | Cardenio (verloren gegaan) | Cymbeline | Love's Labour's Lost | Love's Labour's Won (verloren gegaan) | Measure for Measure | The Merchant of Venice | The Merry Wives of Windsor | Much Ado About Nothing | Pericles, Prince of Tyre | The Taming of the Shrew | The Comedy of Errors | The Tempest | Twelfth Night | The Two Gentlemen of Verona | The Two Noble Kinsmen | The Winter's Tale |
| Historische stukken: | King John | Edward III (aan Shakespeare toegeschreven) | Richard II | Henry IV, part 1 | Henry IV, part 2 | Henry V | Henry VI, part 1 | Henry VI, part 2 | Henry VI, part 3 | Richard III | Henry VIII |
| Andere werken: | Sonnetten | Venus en Adonis | The Rape of Lucrece | The Passionate Pilgrim | The Phoenix and the Turtle | A Lover's Complaint |
