Common law
Common law is een systeem van wet- en rechtsvorming op basis van gewoonterecht. Het bestaat nog steeds in het Verenigd Koninkrijk en sommige van hun vroegere kolonies.
In de Middeleeuwen werd in Engeland en het Duitse keizerrijk recht gesproken op basis van gewoonterecht. In tegenstelling tot het Franse koninkrijk werd het Romeins recht niet overgenomen (droit écrit). In England zochten bijvoorbeeld juristen de gemeenschappelijke rechtsregels (common law) op. Ook de rechters reisden rond en lieten zich voor informatie over het plaatselijke gewoonterecht bijstaan door een comité van plaatselijke bewoners: de jury. Het onderscheidt zich van andere rechtsystemen doordat het ontstaat vanuit wat men gebruikelijk acht en wat de rechtspraak aan uitspraken (en dus wetsvorming) oplevert.
Sinds de Franse Revolutie (afschaffing van het Ancien Régime) is in de meeste Europese landen de wet- en rechtsvorming gebaseerd op het oude Romeinse rechtssysteem waarbij de wet is vastgelegd in wetboeken.
Het common law systeem onderscheidt zich nochtans op een aantal punten van civil law. In veel gevallen vindt ook juryrechtspraak plaats, waarbij de jury de feiten interpreteert en de rechter het recht toepast. De rechter is echter veel stuurbaarder dan in een civil law land: hij moet reageren op de verzoeken (moties) van de advocaten en mag niet op eigen initiatief ingrijpen. Ook in het Nederlandse civiele recht is de rechter lijdelijk, maar hij moet toch een aantal beslissingen ambtshalve nemen. De beslissingen van de common lawrechter zijn dan ook vaak procesrechtelijk: hij zorgt als een scheidsrechter dat het proces eerlijk verloopt. Ook worden advocaten vaak geacht feitelijke gegevens uit te wisselen en bewijs en documenten van te voren aan elkaar en de rechter voor te leggen.
Common law betekent niet dat wetgeving afwezig is. Waar wetgeving bestaat, wordt deze echter, in tegenstelling tot een civil law-stelsel, zo restrictief mogelijk geïnterpreteerd. Bij terreinen waar het legaliteitsbeginsel een grote rol speelt, zoals belasting- en strafrecht, zal wetgeving echter een dominante rol spelen.
Common law moet niet worden verward met het "commune recht", waarmee het gemeenschappelijke Romeinse privaatrecht wordt bedoeld waar de meeste Europese rechtsstelsels op zijn gebaseerd. Het Engelse common-law systeem is door Engelse kolonisten meegenomen, en is met name in delen van Afrika, India en de Verenigde Staten leidraad voor het nationale rechtsstelsel.
