Carmen (opera)
Carmen is een opera (oorspronkelijk een opéra comique) in vier bedrijven van de componist Georges Bizet (1838-1875). Het libretto is geschreven door Henri Meilhac en Ludovic Halévy, naar een novelle van Prosper Mérimée. De eerste opvoering was in Parijs (Opéra-Comique) op 3 maart 1875.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Bizet kreeg na de uitvoering van zijn succesvolle stuk Djamileh de opdracht een nieuw werk te schrijven voor het Opéra-Comique-theater. Zijn opéra comique op basis van Prosper Mérimées novelle Carmen stuitte echter op verzet, omdat het onderwerp te uitdagend zou zijn voor het publiek van het familietheater. De componist werd gedwongen zijn stuk op een aantal punten te wijzigen en de nadruk meer op de eenvoudige Micaëla en andere "conventionele" personages te leggen. De grote steun van titelrolvertolkster Célestine Galli-Marié behoedde Bizet voor nog ingrijpendere wijzigingen. Bizet gaf met het onderwerp in zijn opera Carmen de aanzet tot het verisme, dat vijftien jaar later in Italië zou ontstaan.
De première werd geen groot succes, hoewel de reacties ook niet eensluidend negatief waren. Na 48 voorstellingen werd de productie in februari 1876 van het podium gehaald. De herleving kwam acht jaar later, in april 1883. Toen Galli-Marié in oktober van dat jaar de titelrol weer ging vertolken stroomde de zaal keer op keer vol. In 1904 kende de opéra comique zijn 1000e voorstelling.
Ondertussen was Carmen buiten Frankrijk zeer populair geworden. Al op 23 oktober 1875 ging een door Ernest Guiraud tot opera bewerkte versie (Bizet was kort daarvoor, op 3 juni, overleden) in première in Wenen. De voor de opéra comique kenmerkende gesproken dialogen waren in deze uitvoering vervangen door recitatieven. Andere steden volgden al snel: Antwerpen, Brussel en Boedapest in 1876, Sint Petersburg, Stockholm, Londen, Dublin en New York in 1878. Carmen kreeg een mythische status en de Habanera ("L'amour est un oiseau rebelle..."), de eerste aria van de titelrol, is uitgegroeid tot een van de bekendste uit het gehele operarepertoire.
Terwijl de opera de wereld veroverde, werd het werk keer op keer aangepast aan lokale conventies. De oorspronkelijke opéra comique wordt zelden nog opgevoerd, maar de "oerversie" beleefde nog wel een comeback in de jaren 1970.
[bewerk] Rolverdeling
- Carmen, een zigeunermeisje (mezzosopraan)
- Don José, een korporaal (tenor)
- Micaëla, een plattelandsmeisje (sopraan)
- Escamillo, een toreador (bariton)
- Zuniga, luitenant van Don José (bas)
[bewerk] Plot
[bewerk] Eerste bedrijf
Op een plein in Sevilla, gedomineerd door een sigarettenfabriek, houdt een groepje soldaten de wacht. Dan komt Micaëla op zoek naar haar vriend, de korporaal Don José. De soldaten vertellen haar dat hij bij de volgende wacht zal zijn. Als de aflossing een feit is en Don José en Zuniga op het plein aankomen, komen de meisjes de fabriek uit voor een korte pauze. Carmen wordt al gauw omringd door een stel aanbidders. Carmen kijkt Don José strak aan en zegt, dat haar beminnen een gevaarlijk spel is en werpt hem een roos toe. Zodra hij alleen is, zoekt Don José de roos en verstopt hem in zijn uniform.
Micaëla komt weer ten tonele en brengt Don José een brief en een kus van zijn moeder. Vervolgens blijkt Carmen een ander meisje aangevallen te hebben en moet Don José haar in hechtenis nemen en bewaken. Zodra Carmen alleen met Don José is palmt ze hem in met haar charmes, zodat hij haar laat ontsnappen.
[bewerk] Tweede bedrijf
In de herberg van Lillas Pastia gaat alle aandacht uit naar Carmen. Zuniga en vooral de toreador Escamillo kunnen hun ogen niet van haar afhouden. Dan hoort Carmen dat Don José de gevangenis is ingegaan vanwege haar ontsnapping en die avond weer vrijkomt. Ze zorgt dat Escamillo en Zuniga uit de buurt zijn als Don José komt. Hij is blij weer bij zijn geliefde Carmen te zijn. Carmen probeert Don José zover te krijgen met een groep smokkelaars de bergen in te trekken, maar José gaat hier niet op in. Dan komt Zuniga terug en komt het tot een gevecht om de gunsten van Carmen. Don José heeft geen keus en besluit met Carmen en de smokkelaars mee te gaan.
[bewerk] Derde bedrijf
Aangekomen in de schuilplaats van de smokkelaars, blijkt dat het mis is tussen Don José en Carmen. Als dan Escamillo toenadering zoekt tot Carmen, krijgen de twee ruzie. Micaëla is Don José komen zoeken en smeekt hem naar zijn moeder te gaan, die stervende is. Don José zegt Micaëla te zullen gaan en bezweert Carmen dat hij nog niet met haar klaar is. Pas als hij zijn laatste adem heeft uitgeblazen zal zij van hem af zijn.
[bewerk] Vierde bedrijf
Er gaat een belangrijk stierengevecht plaatsvinden en Carmen betreed triomfantelijk de arena aan de zijde van Escamillo. Ze wordt gewaarschuwd dat ook Don José zich in het publiek bevindt, maar Carmen is niet bang. Dan komt ze plotseling oog in oog met hem te staan, ze gooit hem zijn ring in het gezicht, en zegt dat het voorbij is tussen hen. Don José kan zijn woede niet bedwingen en steekt haar neer. Verslagen werpt hij zich op Carmens dode lichaam.
