Beklemrecht

Beklemrecht is een eeuwigdurend, ondeelbaar zakelijk recht van het gebruik van andermans grond.. Het komt vrijwel alleen in de provincie Groningen voor.

Inhoud 1 Kenmerken 2 Huidige situatie 3 Het ontstaan van het beklemrecht 4 De economische betekenis 5 Bronnen

[bewerk] Kenmerken

Degene die in het bezit is van het beklemrecht (de beklemde meier) heeft de volledige beschikking over de grond. Jaarlijks betaalt de beklemde meier de eigenaar (bloot eigenaar genoemd) een vaste huursom. Omdat deze huursom onveranderlijk is in de tijd, is het in de loop der jaren een relatief laag bedrag geworden. Daarnaast is bij bepaalde gebeurtenissen (vererving of huwelijk bijvoorbeeld) een geschenk verschuldigd. Doorgaans is het geschenk gelijk aan éénmaal de huursom. Een belangrijk kenmerk is de ondeelbaarheid. Zonder toestemming van de eigenaar kan het beklemrecht niet worden gesplitst (ook niet bij vererving).

[bewerk] Huidige situatie

In het oude Burgerlijk Wetboek stond nog een bepaling over het beklemrecht (art. 1654). Bij het ontwerp van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek (NBW)werd door een speciale commissie nagegaan of er een regeling van het beklemrecht moest worden opgenomen. De zogenaamde commissie Beekhuis kwam met een positief advies, maar dat werd door de minister niet gevolgd, omdat de sociaal-economische betekenis van het beklemrecht niet meer vergeleken kon worden met die in de 19e eeuw. Zodoende is in het NBW het beklemrecht verdwenen. Wel zijn er bepalingen in de overgangswet NBW (art. 69) waaruit kan worden afgeleid dat het beklemrecht als zodanig niet is verdwenen. Het kan echter niet meer worden gevestigd (Pothast, z.j.).

[bewerk] Het ontstaan van het beklemrecht

Het beklemrecht ontstond in de 17e eeuw. In de 16e eeuw was de regelgeving voor het pachten van gronden in de provincie Groningen niet veel anders dan in de rest van Nederland. Men pachtte een stuk grond voor een bepaalde tijd. De pacht was opzegbaar, de pachtsom kon variëren. In de loop van de 17e en 18e eeuw kwam daarin verandering. Er ontwikkelde zich een soort erfpacht met een vaste pachtsom. Priester (1991) noemt twee factoren die deze ontwikkeling hebben bevorderd: het huis van de meier en de manier waarop de provincie Groningen met haar grondbezit omging.

• Doordat de pachter toestemming kreeg op de grond een huis te bouwen, hadden zowel eigenaar als pachter belang bij het voortzetten van de pachtoverenkomst. Bij het verbreken van de pachtovereenkomst moest er een regeling worden getroffen voor de aanwezige opstallen. Indien de pachter opzegde, kreeg hij hoogstens de afbraakwaarde vergoed, zegde de eigenaar op dan moest de taxatiewaarde van de opstallen worden betaald. Voor beide partijen was het verbreken van de verbintenis dus onvoordelig, vooral omdat steeds meer in steen gebouwd ging worden. De grond raakte zo als het ware onder het huis ‘beklemd’.
• Bij de Reductie van Groningen in 1594 werd het provinciebestuur door de secularisatie van de kloostergoederen (zie Kloosterkaart Noord-Groningen) eigenaar en beheerder van een grote oppervlakte cultuurgrond. Ondanks geschillen tussen Stad en Ommelanden werd in 1597 bepaald dat de geestelijke goederen in een gemeenschappelijk fonds moesten worden gebracht. De inkomsten zouden ten goede komen aan het onderhoud van scholen en de opvoeding van de jeugd. Het bijzondere is dat de provincie nooit gebruik heeft gemaakt van het recht de pacht op te zeggen. Alleen in 1632 werd eenmalig de huur verhoogd (Priester, 1991, 110). Op deze manier droeg de provincie bij tot een situatie van vaste onopzegbare huur.

[bewerk] De economische betekenis

Het beklemrecht heeft grote invloed gehad op de welvaartsontwikkeling in de Groninger landbouw. Door het beklemrecht was er vrijheid van bedrijfsvoering en er was feitelijk ook sprake van relatief goedkoop krediet. Een boerderij met beklemrecht was door de vaste huur goedkoper dan een boerderij in volle eigendom. Het rendement van bedrijfsinvesteringen kwam volledig ten goede aan de beklemde meiers en dus waren veel Groninger boeren in de 18e eeuw in staat kostbare innovaties als drainage en toepassing van stoomkracht in te voeren. Bovendien was het ook lonend grasland te scheuren om meer intensieve vormen van landbouw mogelijk te maken. De uitbreiding van de oppervlakte bouwland vond plaats in de bloeiperiode van het beklemrecht in de eerste helft van de 19e eeuw (Priester, 1991, 113-118).

Bron(nen):

Peter Priester, De economische ontwikkeling van de landbouw in Groningen 1800-1910. Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse, A.A.G. Bijdragen, 31, Wageningen, 1991 M. Pothast, Beklemrecht, scriptie zie www.huisjurist.nl W.J. Formsma e.a. (red), Historie van Groningen. Stad en Land, Wolters-Noordhoff en Bouma’s Boekhuis, Groningen, 1981