Alfred North Whitehead
Alfred North Whitehead (15 februari 1861 - 30 december 1947) was een Brits-Amerikaanse filosoof, natuurkundige en wiskundige. Zijn bekendste wiskundige werk is de Principia Mathematica, die hij schreef met Bertrand Russell. In de natuurkunde was zijn bekendste werk een zwaartekrachtstheorie die decennia lang concurreerde met de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein. In de filosofie was hij de grondlegger van de procesfilosofie.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Whitehead was een Brit van geboorte en zoon van een anglicaans geestelijke. Het grootste deel van zijn leven verbleef hij in Engeland, maar zijn grootste invloed kreeg hij in de Verenigde Staten. In Cambridge had hij zich ontwikkeld tot een eerste-klas wiskundige. Daarna richtte hij zijn aandacht op de logica. Van 1910-1924 verblijft hij in Londen. Daar werd hij benoemd als hoogleraar toegepaste wiskunde. Op 63-jarige leeftijd vertrekt hij naar de Verenigde Staten. Van 1924-1937 doceert hij aan de universiteit van Harvard.
[bewerk] Filosofie
Een belangrijke bijdrage van Whitehead aan de filosofie is zijn ontwikkeling van de "philosphy of organism", oftewel procesfilosofie. Volgens hem is de werkelijkheid opgebouwd uit 'actuele entiteiten'. Deze entiteiten zijn gebeurtenissen. Daarom spreekt Whitehead ook wel over 'actuele gebeurens' (actual occasions). Objecten zijn vaste patronen binnen deze actuele gebeurens. De werkelijkheid hierbij is één groot proces van elkaar opvolgende gebeurtenissen. Een actueel gebeuren omvat ook de daaraan voorafgaande gebeurtenissen en voegt er zelf ook nieuwe elementen aan toe. Daarom noemde Whitehead dit proces ook wel samengroeiing (congrescense). Zo'n actueel gebeuren geeft deze informatie en gebeurtenissen ook weer door naar een nieuwe entiteit. Whitehead noemde dit proces 'doorgeving' (transition). Elke actuele entiteit heeft twee kanten: voelen en handelen. Daarom noemt Whitehead een actuele entiteit ook wel ervaringsgebeuren (occasion of experience). Een actuele entiteit heeft ook een actieve en creatieve kant. Samenvattend kunnen we zeggen dat het hele wereldgebeuren enerzijds ervaring is, en anderzijds creativiteit. Whitehead doorbreekt met deze theorie het cartesiaans dualisme. Volgens hem is er in het universum geen structurele tweedeling. Het universum is een eenheid van op elkaar betrokken actuele entiteiten. Die actuele entiteiten zijn zowel objectief als subjectief. Ze bevinden zich in een voortdurend proces van wording, verandering, groei en toename. Relatie is hierbij het kernbegrip, en niet subject of object. Vanwege deze relatie zijn alle actuele entiteiten wederzijds afhankelijk Ook doorbreekt Whitehead op deze manier het dualisme tussen levende en levenloze natuur. Alle entiteiten zijn immers creatief, nemen waar en geven door. De mens is echter wel het hoogtepunt van de natuur, omdat het handelt in grote mate van bewustzijn.
[bewerk] Theologie
Volgens Whitehead moet het dualisme tussen God en de wereld doorbroken worden. God is immers zelf ook een actuele entiteit. Het verschil tussen God en de wereld is echter wel, dat God een eeuwige actuele entiteit is, en de wereld slechts tijdelijk is. God verenigt twee verschillende polen in zich. Whitehead noemt deze twee polen de primordiale en de consequente natuur. De primordiale natuur omvat het actieve en creatieve aspect van God. De consequente natuur omvat het passieve en receptieve van God.
In zijn primordiale natuur beïnvloedt God het universum op een positieve manier. God doet dit nooit dwingend. Dat zou Hij zelfs niet eens kunnen. God is in deze opvatting namelijk niet almachtig, omdat de actuele entiteiten nooit totaal gedwongen kunnen worden. God kan de entiteiten echter wel lokken in de richting van het goede. Het doel hiervan is om een zo groot mogelijke harmonie te laten ontstaan. God is hierbij wel eeuwig, ongeschapen en onveranderlijk.
In zijn consequente natuur is God afhankelijk van de wereld. God redt het vergankelijke door het op te nemen in zijn eigen leven. God 'verliest niets dat behouden kan worden'. In tegenstelling tot zijn primordiale natuur, is Gods consequente natuur wel veranderlijk. Maar ze verlaat het oude niet, maar neemt het in liefde op. God beleeeft de lijdenservaringen van de wereld mee. In die zin is Hij 'the fellow-sufferer who understands'.
[bewerk] Werken
- Principia Mathematica (1910-1913)
- Science and the Modern World (1925)
- Religion in the Making (1926)
- Process and Reality (1929)
- Adventure of Ideas (1933)
