Aeschines Socraticus
Aeschines (Oud-Grieks: Αἰσχίνης) (ca. 425 tot ca. 350 v. Chr.) was een Grieks filosoof uit de deme Sphettus in de stad Athene.[1]
Inhoud |
[bewerk] Biografie
In zijn jeugd was Aeschines een volgeling van Sokrates. Door historici wordt doorgaans naar hem verwezen als Aeschines Socraticus, of "De Sokratische Aeschines, om hem te kunnen onderscheiden van de invloedrijke Atheense redenaar Aeschines. Volgens Plato was Aeschines aanwezig op het proces en bij de executie van Sokrates. Het is ons bekend dat Aeschines na Sokrates' dood, net als Plato, filosofische dialogen geschreven heeft waarin Socrates als hoofdpersoon wordt opgevoerd. Hoewel van deze dialogen slechts enkele fragmenten overgeleverd zijn, aangevuld met enkele citaties bij latere schrijvers, werd hij bij de Klassieken geëerd omwille van zijn nauwkeurige weergave van Sokratische gesprekken. In dat opzicht was hij waarschijnlijk beter dan Xenophon en op vlak van dramatische inkleding leunde hij waarschijnlijk dichter bij Plato. Veel moderne geleerden geloven dat de geschriften van Xenophon bijna uitsluitend geïnspireerd zijn door Plato en/of andere Sokratici, zoals Antisthenes en Hermogenes. Anderzijds zijn er echter geen goede redenen om aan te nemen dat de geschriften van Aeschines niet nagenoeg volledig gebaseerd zouden zijn op zijn eigen persoonlijke herinneringen aan Sokrates.
[bewerk] Sokratische Dialogen
We weten dat Aeschines de volgende dialogen schreef: Alkibiades[2], Aspasia, Axiochus[3], Callias, Miltiades, Rhinon en Telauges.
We beschikken over het meeste informatie van de dialogen Alkibiades en Aspasia. Van de andere dialogen weten we zeer weinig.
De 2e eeuwse Sofist Publius Aelius Aristides citeert uitgebreid uit de Alkibiades, wat het grootste stuk tekst van Aeschines dat voor ons bekend is, uitmaakt. Net voor de eerste wereldoorlog ontdekte Arthur Hunt een papyrus in Oxyrhynchus waarin een lange fragmentaire passage uit dezelfde dialoog, die reeds verloren was gegaan sinds de Klassieke tijd. In de dialoog discussieert Sokrates met de jonge, ambitieuse Alkibiades over Themistocles en hij argumenteert dat Alkibiades niet voorbereid is voor een carrière als politicua, aangezien hij er niet in was geslaagd om "zorg voor zichzelf" te dragen op zo een manier dat hij kon vermijden te denken dat hij meer weet dan hij in feite wist over de meest belangrijke zaken. Sokrates lijkt te pleiten voor de opvatting dat succes proportioneel is aan kennis (hoewel kennis echter niet noodzakelijk voldoende is voor compleet succes), als tegengesteld aan het overgeleverd zijn aan het lot of goddelijke voorzienigheid, onafhankelijk aan kennis. Sokrates' argumenten zorgen bij de gewoonlijk erg pretentieuze Alkibiades voor tranen van schaamte en wanhoop. Van deze gebeurtenis wordt ook bericht in Plato's dialoog Symposium. Socrates beweert dat hij enkel door hem te beminnen Alkibiades kan verbeteren (door op die manier een verlangen naar kennis op te wekken), aangezien Sokrates geen eigen kennis heeft om aan hem te onderwijzen.
Onze belangrijkste bronnen over de dialoog Aspasia zijn Athenaeus, Plutarchus en Cicero. In de dialoog raadt Socrates Callias (de kleinzoon van de meer bekende Callias) aan om zijn zoon Hipponicus naar Aspasia te sturen om er over de politiek te leren. In de dialoog argumenteert Sokrates onder ander dat vrouwen over dezelfde militaire en politieke "deugden" beschikken als mannen. Sokrates bewijst dit door te verwijzen naar het voorbeeld van Aspasia zelf, die bekend was omwille van het adviseren van Pericles, Thargelia van Milete, een hofdame die vele grieken wist te overtuigen om bondgenoot te worden van Xerxes en in ruil een deel van Thessalonica als eigendom kreeg, en de legendarische Perzische strijdster Rhodogyne. Deze leer is in soortgelijke vorm ook terug te vinden in Plato's dialoog Menon en in de Politeia en het kan dus bevestigd worden dat het hier om een authentieke Socratische dialoog gaat. In de dialoog wordt ook een zekere Xenophon vermeld. Sokrates zegt namelijk dat Aspasia aan Xenophon en diens vrouw had geädviseerd om zelfkennis te cultiveren als middel tot deugdelijkheid. De Xenophon die hier vernoemd wordt moet waarschijnlijk onderscheiden worden van Xenophon van Erchia, de bij ons bekende schrijver.
In de dialoog Telauges is Sokrates in gesprek met de Pythagoreïsche asceet Telauges (een metgezel van Hermogenes, de halfbroer van Callias en een volgeling van Sokrates) en Crito's jonge zoon Critobolus. in de dialoog bekritiseert Telauges omwille van zijn extreme ascetische levenswijze en Crito voor zijn pretentie, schijnbaar in een poging om te pleiten voor een meer gematigde positie.
De dialoog Axiochus, genoemd naar de oom van Alkibiades, bevatte een vorm van veroordeling van de ondeugden waaraan Alkibiades zich schuldig had gemaakt. Het was duidelijk, net zoals de dialoog Alkibiades, één van de vele werken die de Socratici gepubliceerd hebben in een poging om Sokrates te zuiveren van elke blaam van Alkibiades' corruptie.
In de dialoog Callias is er een discussie over het "correcte gebruik" van rijkdom. Er wordt geärgumenteerd dat hoe men zich handhaaft onder omstandigheden van armoede een betere maatstaf zijn voor de deugd dan hoe goed men gebruik maakt van welvaart.
De Miltiades is een dialoog die gevoerd wordt tussen Sokrates, Euripides, Hagnon (de bestuurder van de Griekse kolonie Amphipolis en tevens stiefvader van Theramenes) en Miltiades, de zoon van Stesagoras (die niet verward mag worden met Miltiades de Jongere). De Miltiades waarover in deze dialoog gesproken wordt zou dezelfde kunnen zijn die later Lysander zou vergezellen naar de Atheense volksvergadering waar tot de dictatuur van de dertig werd gestemd. De bestaande fragmenten van de dialoog maken duidelijk dat de dialoog plaatsvond in de stoa van Zeus Eleutherios, maar daarnaast bevatten ze weinig bruikbare informatie.
[bewerk] Anekdotes
Diogenes Laërtius meldt in zijn Leven van Aeschines dat Aeschines nadat hij aan lager wal geraakt was, naar het hof van Dionysius II van Syracuse in Syracuse ging en later terugkeerde naar Athene toen Dionysius afgezet werd door Dion. Als dit klopt, dan moet Aeschines op zijn minst geleefd hebben tot 356 v. Chr., wat zou impliceren dat hij waarschijnlijk als oude man gestorven is in Athene, aangezien hij hooguit 18 jaar oud was ten tijde van de veroordeling van Socrates in 399 v. Chr. Diogenes Laërtius beweert ook dat, in tegenstelling tot wat in Plato's dialoog Crito beweerd wordt, het Aeschines was en niet Crito zelf die Sokrates had aangespoord om te vluchten uit Athene, i.p.v. in de stad te blijven en veroordeeld te worden. Diogenes zegt dat Plato de woorden in de mond van Crito gelegd heeft, omdat hij weinig genegenheid voelde voor Aeschines omwille van zijn banden met Aristippos. Diogenes' bron voor deze uitspraak was echter Idomeneus van Lamsacus, die bekend staat om zijn weinig betrouwbare informatie en sensatielust in zijn berichtgeving.
Daarnaast is ook bekend dat Aeschines de redenaarskunst praktiseerde en betogen schreef voor beklaagden. Athenaeus citeert een passage uit een verloren gegane toespraak van Lysias, getiteld Tegen Aeschines, waarin Aeschines' tegenstander hem aanklaagt na het aangaan van een schuld toen hij werkte als parfumverkoper, waarna hij niet in de mogelijkheid was om de schuld in te lossen. De spreker in de passage beweert dat dit een erg verrassend verloop van omstandigheden was, aangezien Aeschines een volgeling van Sokrates was geweest en dat beide zoveel gesproken hadden over deugd en rechtvaardigheid. Naast andere beschuldigingen wordt Aeschines vervolgens voorgesteld als een Sofist. Uit de passage en de commentaren van Athenaeus valt op te maken dat het hier een klacht tegen Aeschines zelf betreft.
Athenaeus bericht ons ook van een bewering van Hegesander van Delphi, die bericht over het schandaal dat Plato Aeschines' enige student, Xenocrates wegkaapte. Ook Hegesander staat echter bekend als een weinig betrouwbare bron en zijn verhaal is waarschijnlijk volledig ononderbouwd. Er zijn bovendien geen andere bewijzen die aangeven dat Aeschines over een eigen filosofie beschikt en eigen studenten opleidde.
[bewerk] Werken over Aeschines Socraticus
De overgeleverde fragmenten en citaten betreffende Aeschines werden verzameld door de duitse geleerde Heinrich Dittmar in diens werk Aischines von Sphettos, dat uitgegeven werd in 1912. Dit verzamelwerk is ondertussen vervangen door het werk van de Italiaanse geleerde Gabriele Giannantoni uit 1991 over Sokratische geschriften, getiteld Socratis et Socraticorum Relinquiae. Slechts gedeelten van de fragmenten zijn in het Engels vertaald. In het werk Plato and his contemporaries van G.C. Field zijn de grootste fragmenten uit de dialoog Alkibiades en een van de belangrijkste passages uit de Aspasia opgenomen. Dit boek uit 1930 is echter niet langer beschikbaar. Meer recent, in 2003, werden alle bewaarde passages van de Alkibiades gepubliceerd in het boek Socrates and Alcibiades van David Johnson. Er zijn geen uitgaven van de fragmenten in het Nederlands.
[bewerk] Referenties
- ^ Dit artikel is een vertaling van het artikel Aeschines Socraticus op de Engelse Wikipedia.
- ^ Niet te verwarren met Plato's gelijknamige dialogen.
- ^ Niet te verwarren met de gelijknamige dialoog die soms verkeerdelijk aan Plato wordt toegeschreven.
