A Clockwork Orange
- Voor de gelijknamige film uit 1971: zie A Clockwork Orange (film)
A Clockwork Orange is een anti-utopische roman uit 1962 van de Britse schrijver Anthony Burgess. Het vormt de basis voor de gelijknamige filmbewerking uit 1971 door Stanley Kubrick. De roman wordt algemeen beschouwd als de opvolger van de grote Britse anti-utopische romans 1984 en Brave New World.
Het boek werd geïnspireerd door een gebeurtenis in 1944, toen Burgess' zwangere vrouw Lynn werd beroofd en mishandeld door vier Amerikaanse soldaten in een straat in Londen. Als gevolg daarvan kreeg zij een miskraam en chronische gynaecologische problemen. Het thema geweld speelt in de roman een belangrijke rol.
Inhoud |
[bewerk] Synopsis
Het verhaal speelt zich af in de nabije toekomst en volgt de carrière van de vijftienjarige Alex. Zijn bizarre genoegens in het leven zijn naast klassieke muziek ook verkrachting en willekeurige extreme geweldshandelingen ("ultraviolence" in het idiomatische taalgebruik van Alex). Alex zwerft 's nachts met zijn bende door de straten en begaat daar voor zijn plezier allerlei misdaden. Niemand probeert hen of de andere bendes in de stad tegen te houden, en zo verwoesten zij ongestoord de gemeenschap. Alex vertelt zijn verhaal in het tienerjargon genaamd "Nadsat", waarin achttiende-eeuws Russisch en Engels jargon gecombineerd wordt.
Uiteindelijk wordt Alex opgesloten en "gerehabiliteerd" door middel van een afkicktherapie. Toch is het experiment in essentie niets meer dan een oefening in het conditioneren van gedrag dat niet strookt met Alex' vrije wil. Hoewel het hem van geweld (en zelfs van zelfverdediging) weerhoudt, zorgt het er ook voor dat hij niet meer in staat is van zijn favoriete klassieke muziek te genieten, een onbedoelde bijwerking.
De morele kwestie die nu op het spel staat is dat Alex nu weliswaar sociaal wenselijk gedrag vertoont, maar deze beslissing niet door hem zelf genomen is; zijn "goedheid" is kunstmatig opgelegd.
Uiteindelijk zorgen voortdurende politieke drukmiddelen ervoor dat de behandeling van Alex gestaakt wordt. Hij valt langzaam maar zeker terug in zijn oude patroon, maar beleeft geen plezier meer aan wrede activiteiten; hij voelt een grotere verantwoordelijkheid voor de maatschappij. Het 20e hoofdstuk van de originele Amerikaanse uitgave eindigt met een sinistere scène, waarin Alex vreugdevol naar de Negende Symfonie van Beethoven luistert, en ondertussen zijn terugkeer voorbereidt om verwoesting te zaaien.
Op dit punt eindigen de vroege Amerikaanse uitgaven van het boek, maar er bestaat een 21e hoofdstuk dat uit de originele publicatie werd weggelaten. Burgess zegt dat de originele Amerikaanse uitgever zijn laatste hoofdstuk liet vallen in een poging het boek indrukwekkender te maken. Het voorgenomen werk was verdeeld in drie delen van 7 hoofdstukken elk, totaal 21, het aantal dat overeenkomt met de symbolische leeftijd waarop een kind zijn volwassenheid bereikt.
Er is controverse over de vraag of het 21e hoofdstuk het boek beter maakt of juist slechter. In het 21e hoofdstuk, dat zich een paar jaar na het twintigste afspeelt, is te lezen hoe Alex zich realiseert dat zijn heftige levensfase over is, maar dat het onvermijdelijk was. Enkele oude karakters zijn nieuwe vrienden van Alex geworden. Hij denkt eraan een gezinnetje te stichten, maar aan de andere kant is hij bang dat zijn kinderen net zulk gedrag zullen vertonen als hijzelf gedaan had.
De filmversie, geregisseerd door Stanley Kubrick, is gebaseerd op de vroege Amerikaanse versie van het boek, en eindigt bijgevolg vóór de gebeurtenissen van het 21e hoofdstuk. Kubrick heeft beweerd dat hij de niet-Amerikaanse versie van het boek in de tijd dat de film gemaakt werd, niet kende.
De zin "What's it going to be then, eh?" ("Hoe zal het dan zijn, eh?") komt in het boek veelvuldig terug; het eerste hoofdstuk van elk van de drie delen van 7 hoofdstukken begint met de zin.
[bewerk] Invloed
Zowel het verhaal als de individuele elementen uit het boek en de film heeft een grote invloed gehad op de hedendaagse cultuur in het algemeen en de populaire muziek in het bijzonder. Zo nam een Britse elektropopband uit de jaren '80 de naam Heaven 17 aan, een naam die ook voor een band in het boek gebruikt wordt. De naam van de Britse triphopband Moloko verwijst in de taal Nadsat uit het boek naar een melkdrank vermengd met drugs, hoewel de naam ook simpelweg zou kunnen zijn afgeleid van de Russische benaming voor melk. Verwijzingen naar het verhaal in de popmuziek buiten de Engelstalige wereld zijn er eveneens veelvuldig. Ook zijn er verwijzingen te vinden in boeken, films, muziek en zelfs computerspellen.
[bewerk] Trivia
- Nadat de film van Kubrick uitkwam, schreef Burgess een toneelstuk over het verhaal. Naar verluidt modelleerde hij een van de vroege slachtoffers van Alex naar Kubrick. Deze versie bevat het laatste deel (het eenentwintigste hoofdstuk).
- Zeven jaar voordat de film van Kubrick uitkwam, schreef Andy Warhol een low-budgetversie van het verhaal, getiteld Clockwork (Uurwerk, ook bekend als Vinyl).
- Er is ook een pornografische spin-off van het verhaal gemaakt, getiteld Orgy cockwork. In deze versie is Alex een vrouw (Alexandra).
[bewerk] Literatuur
- Burgess, Anthony (1978). A clockwork orange. Hutchinson, Londen. ISBN 0091360803
