Rusa lingvo
El Vikipedio
| Rusa (русский язык) | ||
|---|---|---|
| Parolata en: | Ruslando, Ukrainio, Estonio, Latvio, Litovio, Kazaĥio, Belarusio, Moldavio, Kirgizio, Usono, Israelo, Germanio k.a. | |
| Denaskaj parolantoj: | 170 milionoj | |
| Fremdlingvo / dua lingvo por: | 110 milionoj | |
| Lingvistika klasifiko: |
Hindeŭropa
|
|
| Oficiala statuso | ||
| Oficiala lingvo en: | Rusio, Belorusio, Kazaĥio, Kirgizio (regione), Ukrainio (regione), UN | |
| Reguligita de: | ||
| Skribo: | Cirila alfabeto | |
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-1: | ru | |
| ISO 639-2: | rus (B) | (T) |
| SIL: | RUS | |
La rusa lingvo (ruse: русский язык) estas la nacia lingvo de Rusio. Ĝi estas la plej vaste parolata slava lingvo kaj la kvara plej granda lingvo en la mondo (ĉ. 285 mln. parolantoj tutmonde) post la ĉina, la angla kaj la hispana. La rusa estas unu el la oficialaj lingvoj de Unuiĝintaj Nacioj kaj plu rolas gravan rolon kiel helplingvo en internaciaj rilatoj.
En multaj lokoj, ene de Rusio (ekzemple en multlingva Dagestano) kaj ankaŭ ekster ĝi, la rusa servas kiel interlingva komunikilo. Ĝi plu estas la dua lingvo por kelkdek milionoj da parolantoj, kvankam tiu kvanto signife malgrandiĝas depost la disfalo de Sovetunio.
La rusa estas precipe parolata en Rusio kaj en la aliaj landoj de la eks-Sovetunio, kaj estis vaste instruata en la lernejoj de ĉiuj landoj de la Varsovia Pakto.
Malgraŭ la vera lingva demokratio de la 1920-aj jaroj, en la sovetia periodo post la Dua mondmilito la rusa lingvo estis forte trudata malfavorigante la lokajn naciajn lingvojn. Tia politiko kaŭzis en multaj regionoj "lingvan ŝanĝon" — la loka lingvo iĝis la dua, sed la fakta denaska por novaj generacioj estas la rusa.
Kvankam la plejmulto el la sendependaj landoj de la eks-Sovetio nun favoras siajn lingvojn, la rusa restas vaste parolata tie kaj estas uzata por komunikado inter tiuj landoj.
La rusan oni skribas per la cirila alfabeto. La alfabeton simpligis la soveta registaro baldaŭ post sia veno al potenco, en 1918; krom forigi kelkajn literojn, ili ankaŭ ŝanĝis la regulojn pri la uzo de la "malmola signo" (ъ), antaŭe tre ofta litero, igante ĝin unu el la malplej oftaj. Tiu ortografia reformo estis proponita ankoraŭ antaŭ la revolucio, sed bolŝevikoj rapidigis ĝian akcepton.
Alia reformo de ortografio estis proponita komence de la 21-a jarcento, tamen ĝi ne estis realigita pro forta kontraŭstaro de verkistoj kaj publiko. La celo de la proponita reformo estis simpligo kaj reguligo de transskribo de pruntitaj vortoj (i. a. francdevenaj kiel парашют) kaj de punktuacio.
Enhavo |
[redaktu] Dialektologio
Malgraŭ tre vasta disvastiĝo, la rusa lingvo estas mirinde unueca de la dialektologia vidpunkto. Inter la kaŭzoj de tia unueco estas iam tre grandaj migradoj de homoj trans la lando kaj la rolo de skriba kaj prononca normo, popularigitaj per tutlanda radio kaj, pli poste, televido.
Oni distingas du dialektajn grupojn: la nordan kaj la sudan, zono de Moskvo estas en teritorio de mezaj dialektoj, kiuj enhavas trajtojn kaj de la sudaj, kaj de la nordaj dialektoj.
Por la nordaj dialektoj estas karakterizaj:
- plosiva prononco de fonemo /g/;
- mallongigitaj formoj de verboj en prezenco (dumat anstataŭ dumajet ks.);
- evito de fonemsinsekvo /dn/;
- odiro;
- codiro en kelkaj dialektoj;
ka.
Por la sudaj dialektoj estas karakterizaj:
- frikativa prononco de /g/;
- palatalaj finaĵoj en prezenco ([dumajutj] anstataŭ [dumajut]);
- adiro (nedistingo de /a/ kaj /o/ sen akcento);
ka.
[redaktu] Vortaroj
Vidu Esperanto-rusa vortaro.
[redaktu] Influoj al Esperanto
Ĉar Zamenhof mem kaj pluraj pioniroj de la movado estis ruslingvanoj, la rusa influis la Internacian Lingvon Esperanto, kaj leksike kaj sintakse.
Jen kelkaj ekzemploj por la leksika influo:
- барахтаться [ba.rax.'tatʲ.sʲə] > barakti
- бант [bant] > banto
- кроме ['kro.mʲɪ] > krom
- бокал [ba.'kal] > pokalo
[redaktu] Vidu ankaŭ jenon:
[redaktu] Ligoj
Tre aktiva dulingva rusa-Esperanta forumo ĉe e-novosti.info (multaj temoj pri la rusa kaj aliaj slavaj lingvoj)- Gramota.ru: granda ruslingva servilo pri la rusa lingvo
- La rusa lingvo ĉe ethnologue.com
- Kiel tajpi ruse
- Paĝaro pri antikva rusa literaturo
