Krimea tatara lingvo
El Vikipedio
| Krimee tatara lingvo Qırımtatar tili |
|
|---|---|
| Parolata en: | Krimeo, Turkio, Uzbekio, Rumanio, Bulgario |
| Parolantaro: | ĉ. 300 000 |
| Genetika klasifiko: |
Tjurka |
| Ligvaj kodoj | |
| ISO 639.1 | - |
| ISO 639.2 | crh |
| ISO 639.3 | crh |
La krimee tatara lingvo (Qırımtatar tili, Qırımtatarca), ankaŭ foje nomata krimea lingvo (Qırım tili, Qırımca) kaj krimee turka (Qırım Türkçesi) estas la lingvo de la krimeaj tataroj. La lingvo parolatas en Krimeo, Centra Azio (precipe en Uzbekio) kaj en la krimee tataraj diasporoj en Turkio, Rumanio kaj Bulgario.
Enhavo |
[redaktu] Nombro de parolantoj
Nuntempe, pli ol 260 000 krimeaj tataroj vivas sur la Krimea duoninsulo, kaj proksimume 150 000 ankoraŭ vivas en ekzilo en Centra Azio (precipe en Uzbekio). Ekzistas proksimume 5 milionoj da homoj de krimee tatara origino en Turkio, kies prauloj elmigris tien dum la 19-a kaj frua 20-a jarcentoj. Malgrandaj lingvaj komunumoj troveblas en Rumanio (24 000 parolantoj), Bulgario (3 000), Pollando, Finlando kaj Usono.
[redaktu] Dialektoj
Ĉiu el la tri etnaj subgrupoj de la krimeaj tataroj havas sian dialekton. La dialekto de la krimea stepo estas ke kipĉaka origino, dum la homoj ĉe la suda marbordo de Krimeo antaŭ 1944 parolis dialekton tre proksiman al la turka lingvo, kaj la meza dialekto de la krimeaj montaroj estas miksaĵo inter la du. La moderna skribita krimee tatara lingvo baziĝas sur la montara, meza dialekto, kies parolantoj estas 55 procentoj de la tuta lingva parolantaro, kaj kiu same bone kompreneblas por la parolantoj de ambaŭ aliaj dialektoj.
[redaktu] Historio
La lingvo kormiĝo komenciĝis dum la unuaj tjurkaj invadoj al Krimeo kaj finiĝis dum la periodo de la ĥana regno en Krimeo. Tamen, la oficialaj skribitaj lingvoj de la ĥana regno estis la ĉagataja kaj otomane turka lingvoj. Post la islamigo, la krimeaj tataroj skribis per persa-araba skribsistemo.
Dum la jaro 1876 kreiĝis unueca skribita krimee tatare lingvo fare de İsmail Gaspıralı]]. La unueca lingvo unue tre orientiĝis laŭ la suda, marborda dialekto, kaj post 1928 laŭ la meza, montara dialekto. Samjare la skribsistemo anstataŭiĝis per la uniforme tjurka alfabeto, bazita sur la latina alfabeto, kaj dum 1938 uzo de la cirila alfabeto iĝis deviga. Ekde 1990, estas provoj reenkonduki la latinan alfabeton, sed la cirila daŭre estas vaste uzata. La nuna latinlitera krimee tatara alfabeto estas la sama kiel tiu de la turka lingvo kun du aldonaj literoj - Ñ ñ kaj Q q.
[redaktu] Nuna situatio
Nuntempe, la krimee tatara lingvo ne havas oficialan statuson en Krimeo. Antaŭ la Sürgün, la deportado de krimeaj tataroj al sovetia Uzbekio la 18-an de majo 1944, la lingvo havis oficialan statuson en la Krimea Aŭtonoma Soveta Socialisma Respubliko.
