Din

Wikipediya ra, ensiklopediya xosere

Qese Din İrankiyo khan, Ewısta Avesta, [daena] ra yeno, İrankiyo Miyanên, Pehlewi ya ki Partki ra kewto Erebki, reyna Erebki ra kewto Farski, Tırki u zıwananê binan. Din, itıqad ya ki eqido, baweriya insania. Din, raya ispbat-kerdene ra nê, raya bawer-kerdene (inam kerdene) ra şono. Baweriya insani be jew ya ki zêde Homay/Heqana ke merdum pê menay heyati ifade keno. Dinê gırdi serê dınya de İsewitine, İslam, Budizm, Musewitine / Cuhudine mariyenê. İtıqadê kıtaban ra ğeyr yew ki itıqadê tebiiy estê. Taê dinê tebiiyan u kıtaban ra ki kewtê têmiyan u senteze ki vıraşta.

1 Kıtabê Mıqeddesi
2 Peyxamberi
3 Bewne / Qayt Ke
4 Çımey

[bıvurne / bınusne] Kıtabê Mıqeddesi

Tewrat, Incil u Quran hirê kıtabê mıqedesê. Quran de Zebure zi yew kıtabo muqedes yena qebul-kerdış. No kıtab Hz Dawıdi rê ameo. No derheq de ayetê Quran vano: "Hz Dawıdi zi ma Zebure dê cı." Mena Zebure "sahife/pel"a. Labelê her dı dinanê binan de Zebure zey yew kıtabo xoser niameo qebulkerdış. Zebure, yew qısmê Tewrata. Tewrate, Hz Musay rê ameo u kıtabi Musewitine / Cuhudineo. İncile Hz. İsay rê ameya u kıtabê İsewitino. Qurane zi Hz Mıhemmedi rê ameo u kıtabê İslam (Mıslımanan)o. Nê heme hirê din u kıtabi semawiyê, yanê din u kıtabê Heqiê, Homay yew u tek qebul kenê.

İşaretê Dinan

Qurane nê her dı kıtaban u dinan heq vênena. Welakın Qurane hukmê nê kıtaban dareno we u hetê din u itıqadi ra prensiban u şertanê neweyan ano. Gorey mıslımanan Tewrat u İncile ameyê tehrif kerdış (vurnayış), ewro Tewrat u Incila heqiqiyq werte de çıniyê. Qurane, kıtabo heqo peyêna, ey ra dıme sewbina kıtabo heq (semawi) nêameo, a ri ra gorey mısılmanan İslam zi dino mıkemelo peyêno. Gorey heme hirê kıtaban zi Homay (Rebbi) erd u asmên (kainat) şeş roci u şeş şewi de vıraşto. Gorey Tewrate Homa roca hewtine aresiyaiyo, o zi “sebt” (şeme) u. Yahudiy na roce gure nêkeni. Ney ri vanê ‘Sebt’ (< Šabbāt). Na roce gureyayış guano (xırabo). Xeleqnayişê Hz Adem u Hz Hewa u cenet ra vetışê ninan, tofani Hz Nuh Pêxamberi, heme hirê din u kıtaban de zi hema hema eyni şıkl de vaciyeno. Uca ra tepeya tarixo wertağ be Hz İbrahim (Ibrami) sıfte keno.

Bıngehê nê hirê (yan zi çıhar) kıtaban eslê xo de Tewrato. Çıke nê kıtaban de yew % 80 tarix, şecere u efsane (mitoloci u hêkat)ê. Efsane u hêkatê ke Tewrate de vaciyenê, pêro be kılmiye İncil u Qurane de zi tekrar benê. Çıke zêdêr, İncile de, Hz İsa mucizeyan mocneno ra: Hz İsa nêweşan keno weş, merdeyan keno gane (cınde), pê yew letey nani ra hezaran ra merduman keno mırd, kerre (kemer) ra awe veceno u taê hedisey tarixi ca gênê. Qurane de zi Hz Mıhemmedi mucizeyan mocneno ra. Qurane de tarix ra qal beno, herbê ke o wext biy, tede ca gênê. Bê ninan şertê İslami, ê imani, ferz u wacıbi, prensibê cematkiy u idare u çi wınaêni estê. Ninan ra dot merdum şeno (eşkeno) vaco ke, hem İncile de, hem Qurane de % 80 çiyo ke Tewrate de vêreno, tekrar beno. Hetê efsaneyan, hêkatan, tarixan, mıntıqan, mıletan, bacar (sük) u medeniyetan ra nê kıtabi hema hema sey yewbinanê, yewbinan temam kenê. Hetta bênatey Tewrat u İncile de hetê itıqadi ra ferqo pil çıniyo, coka ekseriya nê her dı kıtaban sey yew kıtabi hesıbiyenê. Labelê bênatey nê kıtaban de zaf ferqi u tezati zi estê; ca-ca tarixi, namey, hedisey yewbinan nêtepeşenê (nêgênê).

Tarixê kıtabanê mıqedesan çıhar hezari serran ra vêreno. Nê wexti miyan de nê kıtaban ra zêdêr kıtabi nêameyê wendış. Kıtabê muqedesi tarixê merdumin u medeniyeti de yew cao muhım gênê. Tarix de sewbina kıtaban hendê nê kıtaban itıqad u emeli merduman sero tesir nêkerdo. Nê kıtaban gorey bawermendan (inamkerdoğan) insanan rê huzır u seadet ardo, heto bin ra zi biy sebebê herban, qetliaman u felaketan. Kıtabanê mıqedesan tarixê mıletan de zıwan, kultur, edebiyat, folklor u heyato komelki (cematki) sero zaf tesir kerdu.