Deklarasaun Universál Direitus Umanus Nian
From Wikipedia
Deklarasaun kona Ema tomak nia direitu, lia ne’e fo tada kona Ema tomak nia Direitu, iha mundu raiklaran. Lia ne'e be Asembleia Jerál, iha O.N.U., habadak hodi fo tada atu halo tuir iha Rezolusaun 217A (III), iha loron 10, fulan Desembru, tinan 1948.
Lia badak
- atu bele moris ho liberdadi, ho justisa, ho damen iha mundu, ema sei hatene hodi halo tuir katak ema hotu-hotu hanesan, iha direitu hanesan.
- tan lakohi simu, tan hewai ema nia direitu maka ema balu halo aat, halo susar ema seluk; fo sai lia hirak ne’e atu ema tomak bele moris hakmatek, bele hateten ka bele fiar tuir nia hakarak.
- atu tahan ema tomak nia direitu tuir ukun no justisa, nune’e ema lalika foti liman hodi funu hasouru ema aat, hahalok aat.
- atu buka hametin damen iha nasaun tomak.
- iha Surat Deklarasaun ne’e, Nasaun tomak fo sai katak ema tomak iha direitu, iha otak, iha folin, ema hotu hanesan feto ka mane; nasaun tomak sei buka tulun malu atu ema bele moris di’ak, ema hotu bele moris ho liberdade iha dalan los.
- Nasaun tomak iha O.N.U. tau lia ba malu atu hamutuk tulun ema moris ho direitu, ho liberdadi.
- atu ema tomak halo tuir lia hirak ne’e be foin hateten, hodi tau metin ba laran.
Asembleia Jerál
Fo tada iha Deklarasaun kona Ema tomak nia Direitu atu hatudu dalan los ba povu tomak, ba nasaun tomak, nune’e ema tomak, klibur tomak, na’i ukun tomak, ho neon metin, buka hanorin, hanorin lisan los, hodi habelar ema nia direitu no liberdadi; halo ema tomak tuir lia ne’e be fo sai iha nasaun ida nia laran, iha nasaun seluk laran, hodi moris tuir dalan ne’e be Nasaun tomak foin fo tada iha Deklarasaun ne’e.
Artigu 1
Ema tomak moris hanesan, ema tomak hanesan, iha direitu hanesan. Ema tomak iha otak no neon, hotu-hotu sei buka moris hanesan maun no alin.
Artigu 2
La bele haketak ema ida tan noin politik, tan ukun rai ida nian, iha rai ne’e duni, iha rai ne’e be ukun ona an, ka iha rai ne’e be sei dauk ukun-an.
Artigu 3
Ema ida-idak iha direitu atu moris, moris ho liberdadi, hodi hetan mos tulun ba nia an rasik.
Artigu 4
Ema ida la bele moris hanesan ata; sei halakon hosi raiklaran hahalok ne’e be lori ema seluk moris hanesan ata.
Artigu 5
La bele halo aat ba ema ida, la bele halo ema terus leet de’it.
Artigu 6
Ema tomak iha direitu, naran iha fatin ida, atu ema seluk simu nia hodi hatene katak nia mos ema.
Artigu 7
Ema tomak hanesan iha ukun, tan ukun sei tahan ema tomak. Ema hotu iha direitu atu hetan tulun uainhira monu ba susar ka bele hetan susar tan nia direitu, tuir Deklarasaun ne’e.
Artigu 8
Ema tomak iha direitu atu buka tulun hosi na’i ukun sira, iha nia rain rasik, uainhira hetan susar tan ema seluk lakohi hatene nia direitu.
Artigu 9
La bele dadur leet, la bele kair ka duni sai naran ema ida hosi nia rain.
Artigu 10
Ema tomak iha direitu atu hetan justisa, uainhira monu ba sala; nia salan sei hetan justisa tuir dalan los hodi fo kastigu ki’ik ka boot, tuir hahalok ne’e be nia halo.
Artigu 11
- Uainhira foti lia ruma hasouru ema ida, molok sei dauk halo justisa, ema ne’e sei hatán nu’u sala laek; afoin sei fo mos fatin atu nia hetan tulun hodi tahan-an iha justisa laran.
- La bele dadur ema ida, tan de’it nia hahalok ka nia kluhak, uainhira buat ne’e be nia halo la monu hasouru ukun nasaun nian ka rai seluk nian. Nune’e mos, la bele fo kastigu todan liu hahalok ne’e be nia halo duni.
Artigu 12
La bele halo naran buat ida hasouru ema nia moris, nia uma laran, iha nia uma kain, la bele loke leet ema nia surat, la bele mos foti lia hasouru nia naran di’ak. Hasouru lia hirak ne’e, sei hetan tulun hosi rai ida nia ukun.
Artigu 13
- Ema hotu bele la’o ba mai tuir nia hakarak, tuur iha rai ne’e be hakarak, iha Nasaun ida nia laran.
- Naran ema ida bele husik nia rain, nia nasaun; bele fila hikas ba rain, tuir nia hakarak.
Artigu 14
- Uainhira ema ruma hetan susar atu moris hakmatek, bele buka fatin seluk ka rai seluk.
- La bele tuir dalan ida ne’e, uainhira nia hetan susar tan hahalok aat ne’e be nia halo, ka tan hahalok nia halo hasouru ema seluk nia direitu.
Artigu 15
- Naran ema ida sei iha rain ida, nasaun ida.
- La bele hasai naran de’it ema ida hosi nia rain; la bele mos taka dalan uainhira ema ida hakarak ba hamutuk ho nasaun seluk.
Artigu 16
- To’o ona otas, feto ka mane bele kaben, tuur iha uma kain ida, hodi la hetan susar tan nia ema seluk, ema rai seluk ka iha fiar seluk. Hanesan kabe na’in, uainhira fahe malu karik, sira na’in rua iha direitu hanesan.
- Ema na’in rua la bele kaben uainhira sira lakohi moris hamutuk nu’u kabe na’in.
- Uma kain ida hanesan knua ka rai ida nia rin, tan ne’e, sei hetan tulun hosi reinu ka hosi nasaun.
Artigu 17
- Naran ema ida, mesak ka hamutuk ho seluk, iha direitu atu iha sasán rasik.
- La bele hasai leet ema ida nia sasán.
Artigu 18
Ema hotu-hotu iha direitu atu hanoin tuir nia hakarak, moris tuir nia neon, tuir nia fiar; ne’e katak nia bele husik fiar ida hodi ba seluk, hodi mos haklaken nia fiar, haklaken mesak ka hamutuk, iha fatin kles ka fatin ksumik, hodi hanorin ka hodi halo estilu tuir nia lisan.
Artigu 19
Ema ida-idak bele hateten, bele halo tuir nia hanoin, tan ne’e ema seluk la bele bandu; ema ida-idak bele simu, bele fo tada nia hanoin, iha naran fatin ida.
Artigu 20
- Ema ida-idak bele halibur, harii klibur iha damen laran.
- Ema ida la bele haruka ema seluk atu tama iha klibur ida laran.
Artigu 21
- Naran ema ida bele haknauk nia serbisu iha nasaun ida, hodi serbisu rasik ka tau ema seluk iha nia fatin.
- Ema tomak iha direitu atu serbisu iha nasaun ida nia knaar.
- Povu nia hakarak hanesan nasaun ida nia rin; povu tomak sei hatudu, tuir nia hakarak, iha uain ba uain, hotu-hotu hanesan, ema ida la leet, hodi hili ema ne’e be nia hakarak atu ukun nia rain.
Artigu 22
Ema hotu, hanesan rai nia oan, sei moris metin iha nia rain; bele teer hosi ukun sira atu ema hotu moris di’ak, moris hakmatek, hetan matenek, tan nasaun nia hahalok rasik, ka hamutuk ho nasaun seluk, hodi halo rai ida buras.
Artigu 23
- Ema tomak sei hetan serbisu ida, serbisu tuir nia hakarak, hetan di’ak hanesan ema seluk, hodi hetan tulun atu la monu ba susar tan la serbisu.
- Sei selu ema ida nia kolen tuir nia serbisu.
- Ema ne’e be serbisu sei simu tusan los tuir nia kolen, atu nia uma laran, nia uma kain bele moris di’ak hanesan ema, sei hetan mos tulun hosi serbisu seluk.
- Ema tomak bele harii klibur hanesan sindikatu, bele tama ba sindikatu hodi hetan tulun ba nia serbisu, tuir nia hakarak.
Artigu 24
Ema tomak iha direitu atu hakmá, atu hadiuk, iha uain serbisu nia laran, tuir loron serbisu, iha tinan ida laran.
Artigu 25
- Ema tomak iha direitu atu hetan buat ne’e be kuran hodi hetan di’ak ba isin, di’ak ba uma laran, liu-liu iha hahán, iha hatais, iha uma ida, hetan tulun hosi ospitál, ka tulun seluk hosi nasaun; sei hetan tulun uainhira la serbisu, iha moras laran, faluk karik ka kbahen ona, ka uainhira hetan susar ba moris maski la hakarak.
- Feto foin hahoris ho oan kosok sei hetan tulun oi-oin. Labarik ne’e be moris, iha uma kain ka la iha uma kain ida laran, sei hetan mos tulun tomak ne’e be kuran.
Artigu 26
- Naran ema ida iha direitu atu hetan matenek. Sei hetan matenek hodi la selu buat ida, iha tinan hirak ne’e be hahú eskola. Tan ema hotu sei tama iha eskola ne’e be nasaun haruka. Nasaun ida sei buka habelar mos eskola teknik no eskola ba badaen; sei loke eskola ne’e be fo matenek boot, ema hotu-hotu bele tama iha eskola ne’e, tuir idakán nia otak.
- Naran eskola ida sei halo ema sai di’ak liu hotu, habiit liu ema nia direitu, ema nia liberdadi, sei lori ema simu malu ho laran, hatene perdua malu, dame malu iha nasaun ida laran, iha mundu raiklaran, tuir ida-idak nia fiar, tuir mos hahalok tomak ne’e be Nasaun sira iha O.N.U. halo atu mundu moris iha damen laran.
- Aman sira maka sei hili matenek ne’e be hakarak fo ba oan.
Artigu 27
- Naran ema ida iha direitu atu tama, tuir nia hakarak, iha moris matenek iha knua laran, atu bele hamutuk ho matenek seluk halo di’ak ba nia rain.
- Naran ema ida iha direitu atu hetan tulun kona dalan los atu moris, hetan tulun atu ho matenek seluk halo rai ida bele buras.
Artigu 28
Naran ema ida iha direitu, iha fatin ne’e be nia moris ka iha rai seluk, atu hetan tulun tuir ukun atu bele moris ho direitu no liberdadi, tuir lia tomak ne’e be fo tada iha Deklarasaun ne’e.
Artigu 29
- Naran ema ida sei halo buat ruma ba nia rain, tan lae karik nia la bele moris ho liberdadi, la bele moris di’ak.
- Atu moris ho direitu, atu bele hetan liberdadi ema ida-idak sei tuir loloos ukun ne’e be foin fo sai, nune’e, ema seluk mos bele tuir dalan di’ak, dalan loos, ema hotu bele moris tuir nia fiar, ema hotu bele moris di’ak hanesan maun no alin, iha damen laran.
- Hotu-hotu sei tuir loloos direitu no liberdadi ne’e be Nasaun tomak hamutuk fo tada ona, ema ida la bele tuir dalan seluk, hodi hewai Deklarasaun ne’e.
Artigu 30
Naran Nasaun ida, klibur ruma ka ema ida, la bele hola lia hirak foin fo tada iha Deklarasaun ne’e atu hodi halakon ema seluk nia direitu, nia liberdadi.
[edit] Ligasaun ba li'ur
- Deklarasaun Universál Direitus Umanus Nian - Pájina ofisiál
