Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Galluresu - Wikipedia

Galluresu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Su galluresu (Gadduresu) est unu dialetu còrsicanu, faeddadu in sa rezione istoriga de sa Gallura (Gaddura), in sa banda nord-orientale de sa Sardigna. Est unu limbalzu meda prossimu a cussu faeddadu in sa Corsica meridionale, prezisamente in sos distrettos de Sartene e de s'"Alta Rocca". Sa prus antiga documentatzione letteraria risale a sos primos dechennios de su setteghentos. Est pussibile osservare sas istigas de su sardu logudoresu in su galluresu unde pocu mancu de su 20% de su ditzionariu est d'urigine sarda ancoras se sa pronuntzia, sa sintassi e sa gramatica sunt de tipu corsicanu. Impare a su tatharesu appartenit a su gruppu de sos dialettos "Sardu-Corsicanos" et est connottu dae sos linguistas cun su numene de Corsu-Galluresu.

Contents

[edit] Diffusione de su Galluresu

Su galluresu est ispartu in sa parte manna de sa nòa provintzia de Tarranòa-Tempiu e in calchi comuna de sa Provintzia de Tathari: Tèmpiu, A Madalena, Alzachena, Caragnàni, Agghju, Bultigghjata, Lungoni, Locusantu, Palau, Aglientu, Trinitài e Vignola, Telti, Figari, Santa Maria di Cucina(SS), Badesi, Viddalba (SS), Sant'Antòni, Loiri-Poltu Santu Paulu, Santu Diadoru e Erula (SS). Est puru faeddadu, in minurìa, in sa comuna di Codaruìna (SS), Perfugas (SS), Berchidda, Monti, Oschiri, Padru e Budoni.

In sa citade de Terranoa, Luras, Padru est pius faeddadu su Logudoresu, in sa variante settentrionale. Sos dialettos faeddados a Casteddusardu (SS) e in su nord de s'Anglona, a Sedini (SS) e La Muddizza di Codaruìna (SS) sunt dialettos de transitzione intra su galluresu e su tatharesu.

Sos dialettos Sardu-Corsos

[edit] Esempiu di galluresu

La più bedda di Gaddura (Nostra Signora di Locusantu, Regina di Gaddura) di Ciccheddu Mannoni:
(dae su situ de "l'Accademia di la Linga Gadduresa")

Gadduresu Sardu

Tu se’ nata par incantu
diliziosa elmosùra
la meddu di Locusantu
la più bedda di Gaddura.

Se’ bedda chi dugna cori
s’innammurigghja di te
pa l’occhj mei un fiori
ed è la meddu chi c’è.

E socu vecchju canutu
e socu a tempu passendi
parò sempri burrulendi
comu m’eti cunnisciutu

Cantu campu decu fà
sempri onori a Locusantu
ch’è la tarra di l’incantu
di ca' veni a istragnà.

La Patrona di Gaddura
l’emu noi in Locusantu
incurunata da lu cantu
cussì bedda criatura.

Tue ses nada pro incantu
delitziosa elmosùra
sa mezus de Logusantu
sa pius bella de Gallura.

(di vultà in logudoresu o campidanesu)

Sei (tanto) bella che ogni cuore
s'innamora di te
Per i miei occhi (sei) un fiore
sei la migliore che c'è.

Sono vecchio canuto
e il mio tempo stà passando
però sto sempre scherzando
come (quando) m'avete conosciuto.

Per quanto campo devo fare
sempre onore a Luogosanto
perché è la terra dell'incanto
per chi la viene a visitare.

La Patrona di Gallura
l'abbiamo noi a Luogosanto
incoronata dal canto
così bella creatura.

Ascurta in Galluresu

[edit] Gramatica

Articolos determinativos (sing./plur.): lu/li, la/li

Articolios indeterminativos: unu, una

Pronumenes personales: eu, tu, iddu/idda, noi, voi, iddi

Verbos: Sos verbos an tres coniugaziones (, , ).

Verbu esse (essere):

  • Indicativu presente: eu socu, tu sei, iddu è, noi semu, voi seti, iddi sò;
  • Indicativu imperfettu: eu era/eru, tu eri, iddu era, noi erami, voi érati, iddi erani;
  • Indicativo futuru: eu saragghju, tu sarai/saré, iddu sarà, noi saremu, voi sareti, iddi sarani;
  • Congiuntivu presente: chi eu sia, chi tu sii, chi iddu sia, chi noi sìami, chi voi sìati, chi iddi sìani;
  • Congiuntivu imperfettu: chi eu fussi, chi tu fussi, chi iddu fussi, chi noi fussimi, chi voi fussiti, chi iddi fussini;
  • Conditzionale: eu sarìa, tu sarìsti, iddu sarìa, noi sarìami, voi sarìati, iddi sarìani;
  • Gerundiu presente: essendi/sendi;
  • Gerundiu passadu: essendi/sendi statu;

Verbu (aère):

  • Indicativu presente: eu agghju, tu hai, iddu ha, noi aèmu/èmu, voi aèti/éti, iddi ani;
  • Indicativu imperfettu: eu aìa/aìu, tu aìi, iddu aìa, noi aìami, voi aìati, iddi aìani;
  • Indicativu futuru: eu aragghju, tu arài/arè, iddu arà, noi aarèmu, voi aaréti, iddi aaràni;
  • Congiuntivu presente: chi eu agghjia, chi tu agghji, chi iddu agghja, chi noi àgghjimi, chi voi àgghjiti, chi iddi àgghjini;
  • Congiuntivu imperfettu: chi eu aissi, chi tu aissi, chi iddu aissi, chi noi aissimu, chi voi aissiti, chi iddi aissini;
  • Conditzionale: eu aarìa, tu aarìsti/aarii, iddu aarìa, noi aarìami, voi aarìati, iddi aarìani;
  • Gerundiu presente: aèndi;
  • Gerundiu passadu: aendi aùtu;

Coniugatzione in -à - Verbo amà (amare):

  • Indicativu presente: eu amu, tu ami, iddu ama, noi amemu, voi ameti, iddi amani;
  • Indicativu imperfettu: eu amaa, tu amai, iddu amaa, noi amaami, voi amaati, iddi amaani;
  • Indicativu passadu remodu: eu amesi, tu amesti, iddu amesi, noi amesimi, voi amesiti, iddi amesini;
  • Indicativu futuru: eu amaragghju, tu amarè, iddu amarà, noi amarèmu, voi amaréti, iddi amarani;
  • Congiuntivu presente: chi eu àmia, chi tu ami, chi iddu àmia, chi noi àmiami, chi voi àmiati, chi iddi àmiani;
  • Congiuntivu imperfettu: chi eu amàssia, chi tu amàssi, chi iddu amàssia, chi noi amàssimi, chi voi amàssiti, chi iddi amàssini;
  • Conditzionale: eu amarìa, tu amarìsti, iddu amarìa, noi amarìami, voi amarìati, iddi amarìani;
  • Gerundiu presente: amèndi;
  • Gerundiu passado: aendi amatu;

Coniugatzione in -ì - Verbo timì (temere):

  • Indicativu presente: eu timu, tu timi, iddu timi, noi timimu, voi timiti, iddi timini;
  • Indicativu imperfettu: eu timia, tu timìi, iddu timìa, noi timìami, voi timìati, iddi timìani;
  • Indicativu passadu remotu: eu timìsi, tu timìsti, iddu timisi, noi timìsimi, voi timìstiti, iddi timìsini;
  • Indicativu futuru: eu timaragghju, tu timaré, iddu timarà, noi timarèmu, voi timaréti, iddi timaràni;
  • Congiuntivu presente: chi eu timia, chi tu timii, chi iddu timia, chi noi timiami, chi voi timiati, chi iddi timiani;
  • Congiuntivu imperfettu: chi eu timissi, chi tu timissi, chi iddu timissi, chi noi timissimu, chi voi timissiti, chi iddi timissini;
  • Conditzionale: eu timarìa, tu timarìsti/aarii, iddu timarìa, noi timarìami, voi timarìati, iddi timarìani;
  • Gerundiu presente: timèndi;
  • Gerundiu passadu: aendi timùtu;

Coniugatzione in -é - Verbo vidé (vedere):

  • Indicativu presente: eu vicu, tu vidi, iddu vidi, noi vidimu, voi viditi, iddi vidini;
  • Indicativu imperfettu: eu vidìa, tu vidìi, iddu vidìa, noi vidìami, voi vidìati, iddi vidìani;
  • Indicativu passadu remotu: eu vidìsi, tu vidisti, iddu vidisi, noi vidìsimi, voi vidìstiti, iddi vidìsini;
  • Indicativu futuru: eu vidaràgghju, tu vidaré, iddu vidarà, noi vidarèmu, voi vidaréti, iddi vidaràni;
  • Congiuntivu presente: chi eu vidìa, chi tu vidìi, chi iddu vidìa, chi noi vidìami, chi voi vidìati, chi iddi vidìani;
  • Congiuntivu imperfettu: chi eu vidìssia, chi tu vidìssia, chi iddu vidìssia, chi noi vidìssiami, chi voi vidìssiati, chi iddi vidìssiani;
  • Condizionale: eu vidarìa, tu vidarìsti, iddu vidarìa, noi vidarìami, voi vidarìati, iddi vidarìani;
  • Gerundiu presente: vidèndi;
  • Gerundiu passadu: aendi vidùtu;

Sos raros verbos di custa coniugatzione ("aé", "cunviné", "cridé", "esse", "intindé","priidé", "sapé", "tiné", "vidé", "viné", "vulé") sun tottus irregolares.

Una curiosidade de interessu de su galluresu est sa presentzia de duas maneras pro coniugare s'indicativu imperfettu, comente sutzede in sa limba corsicana:

Verbu andà (andare):

  • Indicativu imperfettu standard: eu andàa. tu andài, iddu andàa, noi andàami, voi andaàti, iddi andàani;
  • Indicativu imperfettu alternativu: eu andagghjìa, tu andagghjìi, iddu andagghjìa, noi andagghjiami, voi andagghjìati, iddi andagghjìani.

In sa segunda menera de coniugare e in certas biddas, su sonu -gghjì- vene pronuntziadu -i- (andagghjìami -> andaìami).

Numeros: unu, dui, tre, cattru, cincu, sei, setti, ottu, noi, deci, undici, dodici, tredici, cattoldici, chindici, sedici, dicessetti, diciottu, dicennoi, vinti, ..., trinta, caranta, cincanta, ..., centu, duicentu, ..., middi, duimilia, ...;

dies: luni, malti, màlcuri, ghjoi, vènnari, sabbatu, duminica;

Mesos: ghjinnagghju, friagghju, malzu, abrili, magghju, lampata/giugnu, agliola/lugliu, aùstu, capidannu/sittembri, Santigaini/uttobri, Sant'Andria, natali.

Istagiones: branu/primmaèra, statiali/istati, vagghjimu/ottùgnu, invarru/varru;

Colores: biancu/canu/ant.albu [biancu], nieddu [nieddu], ruiu/ant.russu [ruju], giallu/grogu [giallo], biaittu/blu [biaitu], tulchinu [blàu], veldi [berde], grisgiu/canu/murru [murru], biaittògnu/purpurinu [viola], aranciu/aranciò [arantzu], marrò/castagnu [marrone].

[edit] Collegamentos forànos

Àteras limbas
Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr -
 
ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext -
fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz -
 
ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky -
la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn -
 
na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt -
qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl -
 
ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh -
yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -