Zgrupowanie pułku Baszta

Z Wikipedii

Zgrupowanie pułku Baszta - jednostki wojskowe Armii Krajowej walczące w okresie okupacji niemieckiej w Polsce oraz biorące udział w walkach w okresie powstania warszawskiego. Odznaczone srebrnym krzyżem Orderu Virtuti Militari za walki w powstaniu warszawskim.

[edytuj] Okres konspiracji

Organizatorem oddziału, złożonego z harcerzy hufca żoliborskiego, był podharcmistrz Ludwik Berger (ps. "Goliat", "Michał", "Hardy").

8 grudnia 1939 oddział podporządkował się gen. bryg. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu, komendantowi głównemu Służby Zwycięstwu Polski. Wiosną 1940 oddział został zorganizowany w dwie jednostki - "Kotłownia" i "Warsztaty". Całość zgrupowania posługiwała się kryptonimem "Fabryka".

Jesienią 1940 "Fabryka" została przekazana do sztabu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej pod dowództwem Kazimierza Bąbińskiego - ps. "Luboń". Wiosną 1941 "Fabryka" została przekształcona w batalion ochrony sztabu - kryptonim "Baszta", pod dowództwem kpt. Eugeniusza Ladenbergera - ps. "Kazimierz".

Na początku 1942, po przekształceniu się Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową, "Baszta" przeszła pod komendę V oddziału Komendy Głównej, dowodzonego przez ppłk. Kazimierza Plutę-Czachowskiego.

Żołnierze "Baszty" brali udział w wielu akcjach bojowych, zdobywając na nieprzyjacielu broń. Na przełomie 1942 i 1943 zgrupowanie składało się z pięciu kompanii i liczyło ok. 1500 żołnierzy. Zmieniono też kryptonim, ze względu na niebezpieczeństwo dekonspiracji, na "Tatry". Zgrupowanie wzmocnione zostało batalionami: Bałtyk, Olza i Karpaty. Dowodził nimi ppłk. Stanisław Kamiński ps. Daniel.

Latem 1943 KG rozbudowała "Basztę" do stanu pułku składającego się z trzech pełnych batalionów i oddziałów pomocniczych w sile ok. 2300 ludzi. Było to możliwe po podporządkowaniu się Armii Krajowej organizacji o nazwie Powstańcze Oddziały Specjalne Jerzyki. Na wypadek wybuchu powstania terenem operacyjnym pułku miał być górny Mokotów w granicach od ul. Narbutta na południu do terenu Wyścigów Konnych na północy. Jako rejon zakwaterewania KG przewidziano ul. Pilecką.

[edytuj] Szlak bojowy

1 sierpnia o godz. 17.00 pułk przystąpił do realizacji wyznaczonych zadań bojowych:

• batalion Bałtyk pod dowództwem Eugeniusza Ladenbergera - ps. Burza uderzył na "Basy" - budynek Szkoły Rękodzielniczej przy ul. Narbutta, broniony przez oddział SS w sile ok. 400 ludzi;
• kompania B 3 dowodzona przez por. Michała Juchnickiego - ps. Michał z powodzeniem przeprowadziła atak na budynek "Róży" - szkoły powszechnej przy ul. Różanej. Po jej zdobyciu, kompania wsparła natarcie batalionu Bałtyk. Natarcie załamało się pod silnym ogniem niemieckich ciężkich karabinów maszynowych, działek przeciwlotniczych i czołgów;
• kompania O 3 w sile 120 żołnierzy dowodzona przez por. Ludwika Kotowskiego - ps. Ludwik uderzyła na "Polę" - budynek przy ulicy Willowej, broniony przez 50 żandarmów niemieckich oraz na domy Wedla przy ul. Puławskiej bronione przez oddział gestapo liczący ok. 120 ludzi. Atak załamał się pod ciężkim ogniem nieprzyjaciela;
• kompania O 1 pod dowództwem por. Zdzisława Hecolda - ps. Zbójnik, uderzyła na "Raka" - Fort Mokotowski przy ul. Racławickiej, który był obsadzony przez 450 Niemców. Pod ciężkim ogniem. kompania poniosła 80% strat w ludziach i zmuszona była do wycofania się. Ranni byli dobijani, a wzięci do niewoli rozstrzeliwani jako "bandyci".
• kompania O 2 dowodzona przez por. Juliusza Opanię - ps. Zych, ze względu na spóźnioną koncentrację, nie podjęła ataku na obiekt "Koła" - szkoły powszechnej przy ul. Woronicza, bronionej przez oddział SS w sile ok. 100 ludzi. Do wykonania zadania skierowano pierwszy pluton kompanii B 1, który po odniesieniu ciężkich strat musiał się wycofać.
• batalion Karpaty pod dowództwem mjr. Józefa Hofmana - ps. Majster przystąpił do akcji w celu opanowania południowej części górnego Mokotowa. Natarcie zostało podjęte przez kompanie: K 1 por. Mariana Ślifierza - ps. Wirski, K 2 Piotra Słowikowskiego - ps. Pawłowicz i K 3 por. Antoniego Woszczyka - ps. Tosiek. Natarcie poszło na tory Wścigów Konnych na Służewcu, obsadzonych przez oddział kawalerii SS, żołdaków brygady RONA i stacjonujących tam lotników - razem ok. 800 dobrze uzbrojonych i wyszkolonych ludzi. Wobec przewagi nieprzyjaciela, dużych strat i braku łączności z dowództwem pułku, kompanie wycofały się do Lasów Kabackich. Jednak kilka dni później szeregi zgrupowania zostały wzmocnione przez żołnierzy wracających z Lasów Chojnowskich.

Ciężkie i krwawe walki trwały na Mokotowie do 26 września. Przewaga sił niemieckich, brak broni i amunicji spowodowało, że dowodzący zgrupowaniem mjr Kazimierz Szternal - ps. Zryw podjął decyzję o kapitulacji. Niemcy zobowiązali się traktować powstanców jako jeńców wojennych stosując przepisy Konwencji Genewskiej. Tego samego dnia Niemcy wymordowali ok. 120 powstańców wychodzących z kanałów na ul. Dworkowej.

27 września Mokotów skapitulował.

Straty wojsk powstańczych w walkach na Mokotowie wyniosły 1700 zabitych i 2000 rannych z ok. 4500 ludzi biorących, w różnych okresach powstania, udział w walce.

W pułku Baszta walczyli m.in.: Eugeniusz Ajewski, Jerzy Ficowski, Rajmund Kaczyński, Ryszard Łazarski.

[edytuj] Literatura

• Kubalski Tadeusz: W szeregach "Baszty", Warszawa 1969.
• Broniewski Stanisław: Całym życiem. Szare Szeregi w relacji naczelnika, Warszawa 1984.
• Oddziały Powstania Warszawskiego, red. Komornicki Stanisław, Warszawa 1988.