Zemplín
Z Wikipedii
Zemplín (pol. Zemplin, łac. Zemplinum, niem. Semplin, węg. Zemplén) – najdalej wysunięty na wschód region historyczny i etnograficzny Słowacji.
[edytuj] Geografia
Zemplín leży na południowych stokach słowackiej części Zewnętrznych Karpat Wschodnich i na terenach stanowiących ich przedłużenie na południe. Obejmuje południowe stoki Bieszczadów Zachodnich (zwanych w Słowacji Górami Bukowskimi), Pogórze Laboreckie, południowo-wschodnią połowę Pogórza Ondawskiego, pasmo Wyhorlatu, zachodnią (słowacką) połowę masywu Poprzecznego oraz Nizinę Wschodniosłowacką. Południową część zachodniej granicy Zemplína stanowią Góry Slańskie. Pod względem hydrologicznym tereny Zemplína należą do dorzeczy Topli, Ondavy, Laborca, Użu, Latoricy i Bodrogu. Na północy Zemplín sąsiaduje z polską ziemią sanocką (dzisiejsze powiaty sanocki, leski i częściowo bieszczadzki), na wschodzie z ukraińskim Zakarpaciem, na południu z Węgrami, na zachodzie z Szaryszem i Abovem.
Obszar określany w Słowacji mianem "Zemplín" stanowi słowackie części dawnych węgierskich komitatów Zemplén i Ung. Po rozbiorze Królestwa Węgier w 1918 większa, północna część Zemplína (72% powierzchni komitatu) została włączona do Czechosłowacji (później do Słowacji), po czym przyłączono do niej czechosłowacką część komitatu Ung (32% jego powierzchni). Od 1923 Zemplín nie stanowi odrębnej jednostki administracyjnej, jednak tradycyjna nazwa jest w powszechnym użyciu wśród mieszkańców, używają jej również na potrzeby turystyki i kultury słowackie władze. Nazwą tą określa się również słowacką część dawnego komitatu Ung. Zemplín bywa często rozdzielany na dwie części – nizinną i górzystą (Dolný a Horný Zemplín), które w przybliżeniu pokrywają się z podziałem administracyjnym na kraj koszycki i preszowski. W latach 1938/1939-1945 południowy i wschodni pas ziem Zemplína był przyłączony do Węgier na mocy pierwszego arbitrażu wiedeńskiego.
Powierzchnia Zemplína wynosi około 5,5 tys. km² (powierzchnia komitatu Zemplén w 1910 wynosiła 6269,3 km²), liczba ludności – około 430 tysięcy. Największe lub najbardziej znane miejscowości Zemplína to Humenné, Vranov nad Topľou, Snina, Michalovce i Trebišov. Zemplín zamieszkują dziś głównie Słowacy, poza nimi mieszkają tu Węgrzy (w zwartej grupie na południu Niziny Wschodniosłowackiej), silnie zasymilowani Rusini (na północy i wschodzie regionu) i rozproszeni Cyganie. Słowacka ludność Zemplína posługuje się własnym dialektem języka słowackiego, znacznie bardziej, niż język literacki, zbliżonym do języka ukraińskiego i języka polskiego.
Zemplín jest obecnie jednym z najuboższych regionów Słowacji, z najwyższą stopą bezrobocia i najniższym przeciętnym wynagrodzeniem. Taki stan, trwający już od końca XIX wieku, wywołał silną emigrację – na przełomie XIX i XX wieku region opuściło ponad 50 tysięcy mieszkańców (około jednej piątej ludności). Nie ma tu wielkich ośrodków miejskich ani centrów przemysłowych. Tradycyjnie główną gałęzią gospodarki jest tu rolnictwo, skupione na niezwykle urodzajnej Nizinie Wschodniosłowackiej. W górach dominuje pasterstwo. W ostatnich latach rozwija się tu turystyka i rekreacja, skupione nad wielkim sztucznym zbiornikiem Zemplínska šírava, w górach Wyhorlatu (Chránená Krajinná Oblasť "Vihorlat") i Bieszczadów (Národný Park "Poloniny", Chránená Krajinná Oblasť "Východné Karpaty"). Region jest pozbawiony również zabytków kultury materialnej, choć jego północna część obfituje w relikty rusińskiej kultury ludowej – unikalne drewniane cerkwie greckokatolickie.
[edytuj] Komitat Zemplén
Węgierska ekspansja na teren dzisiejszego Zemplína następowała od południa, z doliny Cisy. Południowa i środkowa część dzisiejszego Zemplína wyodrębniła się w osobny komitat w 1018, za panowania Stefana I. Północna granica komitatu z początkowej linii Latoricy przesuwała się na północ w miarę węgierskiej kolonizacji tych terenów, aż pod koniec XII wieku ustaliła się na najwyższym grzbiecie Karpat. Początkowo, w XIII i XIV wieku, komitat nosił nazwę Potok – od siedziby władz w Sárospatak (słow. Blatný Potok). Następną siedzibą żupana stał się zamek zempliński, a w późnym średniowieczu – miasteczko Zemplín nad Bodrogiem. Pod koniec XIV wieku z komitatem zemplińskim połączył się istniejący do tej pory na południe od niego komitat Szerencs, który jeszcze do XVI wieku zachował pewną odrębność jako Dolny Zemplín. W XIII wieku w komitacie ukształtował się samorząd szlachecki. Władza i godność żupana spoczywała w rękach rodów Drugethów (w XVI i XVII wieku – niemal wyłącznie), Palóczych, Perényich i Rozgonyich.
Po upadku Węgier w XVI wieku Zemplín nie został zajęty przez Turków, znalazł się na wschodnich rubieżach ziem podległych Habsburgom. W latach 1538-1541, 1622-1629 i 1645-1648 Zemplín był włączony do Księstwa Siedmiogrodu. W XVI i XVII wieku ziemie Zemplína były polem walk powstań węgierskich przeciwko Habsburgom. W 1748 wieku siedzibą władz komitatu stało się miasto Sátoraljaújhely. W 1910 Zemplín dzielił się na dziesięć powiatów i jedno miasto wydzielone – Sátoraljaújhely.
Po powstaniu Czechosłowacji w 1918 północna część Zemplína została do niej przyłączona i wkrótce utraciła samodzielność administracyjną, natomiast część południowa, pozostała w granicach Węgier, została połączona z węgierską częścią komitatu Abaúj-Torna i z komitatem Borsod w komitat Borsod-Abaúj-Zemplén. Komitat Zemplén był ponownie wyodrębniony w latach 1938-1945, po aneksji przez Węgry pasa ziem na południu Słowacji.
