Xipe Totec
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Wiadomości ogólne
Xipe Totec (Thipetotec) (nah. "nasz pan, obdarty ze skóry" ) - wśród plemion indiańskich Mezoameryki bóg wiosny, pór roku, zachodu i rolnictwa, personifikacja procesu walki i cierpienia w naturze rodzącej nowe życie, także opiekun złotników. Często utożsamiany z Czerwonym Tezcatlipoca (Tlatlauhqui Tezcatlipoca).
[edytuj] Imiona Xipe Toteca
Według Durana nosił on dwa zestawy imion powiązanych ze sobą: Totec („Nasz Pan”) – Xipe („Obdarty Ze Skóry”) – Tlatlauhqui Tezcatl („Zwierciadło Ostatniego Blasku”) oraz drugi zestaw: Tota („Ojciec”) – Topiltzin („Syn”) – Yolometl („Serce Agawy”) . Te zestawy imion biorąc pod uwagę ich symboliczne znaczenie pozwala na stwierdzenie, iż Xipe Totec jako brdzo złożona postać w mitologii Azteckiej zawierała w sobie kilka kompleksów charakterystycznych dla ognia i czasu, ognisto lunarnej Octli i płodności, myślistwa, słońca i wojny, krwawej śmierci ofiarnej i zejścia do Podziemia
[edytuj] Wygląd i ceremonie
W mitologii azteckiej był bogiem grabieży, rzemieślników, złotników i jubilerów oraz panem ziarna i siewu. Najczęściej odziany był w wiosenny strój ze zdartej skóry, co miało symbolizować odnowę życia, roślinności, utratę łusek przez kiełkujące ziarno i wyrastanie nowych roślin. Niektórzy uważają, że sam obdzierał się ze skóry, gdy ludzie głodowali, dając im tym samym żywność. Inni uważają z kolei, że obdzierał się ze skóry przed bogami, skłaniając ich w ten sposób, by to oni dali ludzkości kukurydzę. Gdy zdejmował z siebie cętkowaną skórę, był odziewany w złote szaty.
W drugiej swej naturze był panem pokutnych męczarni, symbolem ofiary, drogą duchowego wyzwolenia i panem zwłok. Ten drugi aspekt przejawiał się w zsyłaniu przez niego różne choroby – dżumę, ospę, strupy i ślepotę. Wierzono, że choroby te zsyłał, gdy był zaniedbywany przez ludzi lub na tych, którzy go obrazili. Aztekowie składali mu bardzo krwawe ofiary głównie na wiosnę w święto -Tlacaxipeualiztli(w drugim miesiącu azteckiego kalendarza w miesiącu Tlacaxipehual. Kapłani ogłuszali jeńców narkotykami i lekami a następnie obdzierali ich żywcem ze skóry. Ze zwłok wyjmowano serce i składano na ołtarzu Xipe Toteka. Inne wersje tego obrzędu mówią, że wystawiano jeńców na widok i strzelano do nich by ich krew wsiąkała w ziemię niczym deszcz. Tym obrzędem miano przywrócić ziemi płodność. Wojownicy, do których należeli jeńcy nakładali na siebie ściągnięte skóry, nakładali maski i wykonywali taniec, w którym prosili boga o życiodajne siły i urodzaj dla państwa. Uważano, że skóry ofiar boga dodawały siły w bitwie lub leczyły zsyłane przez boga choroby. Po kilku dniach święta, gdy przywdziane skóry gniły i odpadały z ciał wojowników, układano w stosy wszystkie skóry zabitych jeńców i składano je w piwnicach świątyni boga. Popękana skóra jeńca na ciele wojownika była symbolem otoczki nasienia kukurydzy, która podczas kiełkowania nowej rośliny także ulega rozerwaniu. Bardzo często był wychwalany przy spożywaniu alkoholowego napoju pulque. W Kodeksie Borgia przedstawiany jest w roli boskiego opiekuna kamienia ofiarnego albo śmierci wojownika w walce. Wraz z Macuilxochitlem kojarzony był z południową stroną świata i światem podziemnym Mictlanem. Jego wizerunek opisywali dwaj znani kronikarze – Duran i Sahaguna. Ten pierwszy pisał:
[edytuj] U Durana
„ Wizerunek albo figura tego bóstwa był z kamienia i wielkości człowieka. Miał otwarte usta jak mówiący człowiek. Był przybrany w skórę ofiarowanego człowieka, a u nadgarstka zwisały dłonie skóry. W prawym ręku trzymał różdżkę, na końcu której przymocowane były grzechotki. W lewym ręku trzymał tarczę, przybraną żółtymi i czerwonymi piórami, a z uchwytu jej wychodził mały, czerwony sztandar z piórami na końcu. Na głowie miał przybranie ze wstęgą, także czerwoną. Była ona związana w kunsztowny łuk na czole, a pośrodku był złoty klejnot. Na plecach zwisał inny przystrój głowy z trzema małymi chorągiewkami, do których przymocowane były trzy czerwone wstążki ku czci trzech imion tego bóstwa. Nosiło ono też kunsztowne, wspaniałe spodnie, które zdawały się być częścią ludzkiej skóry, w którą było przyodziane”.
[edytuj] U Sahaguna
„ Posąg tego boga jest w postaci mężczyzny nagiego, którego jeden bok pomalowany był na żółto, a drugi na brunatno. Miał oblicze wyrzeźbione z obu stron na sposób wąskiego pasma, które przecinało od czoła do szczęki. Na głowie miał jakby kaptur z chwaścikami, które zwisały na bok. Był przybrany w skórę ludzką. Nosił włosy rozdzielone na dwie części i kolczyki ze złota. Opasany był zieloną spódniczką ze zwisającymi muszelkami, która sięgała do stóp. Nosił obówię, albo sandały i trzymał tarczę żółtej barwy z obramowaniem czerwonym. Trzymał też oburącz berło jakby z makówką wypełniona nasionami, z grotem na szczycie, sterczącą ku górze. „
[edytuj] W Kodeksach
W Kodeksie Vaticanus nosi na piersiach czterokolorowe zwierciadło magiczne Tezcatlipoki.
W Kodeksie Borgia trzyma przedramię ludzkie, którego dłoń zachodzi po nos, co jest znakiem bóstw śmierci u Majów oraz atrybutem Xolotla i Xochipilli jako Macuilxochitla.
W Kodeksie Borbonicus Xipe ma twarz wymalowaną na wzór boga Tezcatlipoki z tą różnicą, iż zamiast czerwonej ma czarną pręgę, przystrój głowy i Dymiące Zwierciadło na uchu. W lewej ręce trzymał kość ludzką oraz wokół niego znajduje się szereg symboli jak naczynie ofiarnego ognia z wstawioną różdżką Xipe, odciętą głową przepiórki z flagą ofiarną, głowę psa i węża zakończonego dwoma głowami.
[edytuj] Xipe Totec i kalendarz
W Azteckim kalendarzu był panem piętnastego dnia quauhtli –„orzeł” dwudziestodniowego cyklu tonalpohualli oraz 14-stej trzynastki (Ce Itzcuintli) uosobianego z piorunem otwierającego drogę i wprowadzającego w Świat Podziemny. Patronował również 20 trzynastce (Ce Tochtli) czyli znakowi ognisto-lunarnej mocy napoju Octli. Wówczas znany był pod imieniem Itztapaltotec („Nasz Pan Płaskiego Kamienia”). W niektórych źródłach można się spotkać z twierdzeniem, że był jednym z wcieleń czerwonego Tezcatlipoca. Znany był również pod imieniem Itztapaltotec („Nasz Pan Płaskiego Kamienia”). Jego żeńskim odpowiednikiem była bogini Ciuateotl
