Wolny zawód

Z Wikipedii

Wolny zawód – pojęcie używane w języku prawnym i prawniczym oraz w praktyce gospodarczej, nieposiadające definicji normatywnej, która identyfikowałaby je wyczerpująco, kategoryzujące niektóre zawody.

Definiowanie pojęcia "wolny zawód" opiera się z jednej strony na przyjętych i uznanych uzusach językowych, z drugiej zaś na analizach sposobu jego wykonywania. Wskazać można przykładowo na opinie, według których wykonywanie zawodu jest "wolne" dopóty, dopóki odbywa się na własny rachunek.

Pojęciem wolnego zawodu posługiwał się ustawodawca już w Konstytucji kwietniowej z 1935 r. stanowiąc w art. 76 ust. 1 , że dla poszczególnych dziedzin życia gospodarczego powołuje się samorząd gospodarczy, obejmujący izby rolnicze, przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze, pracy, wolnych zawodów oraz inne zrzeszenia publiczno-prawne. Natomiast twórcy Konstytucji RP zrezygnowali z tego pojęica zastępując go zwrotem "zawody zaufania publicznego" (art. 17 ust. 1).

Ustawodawca polski (inaczej niż większość innych ustawodawców) zrezygnował z próby wprowadzenia do obowiązującego porządku prawnego definicji normatywnej tego pojęcia, decydując się na rozwiązanie polegające na każdorazowym określeniu wykazu zawodów uznanych jako wolne na użytek określonych przepisów.

Osoby wykonujące wolny zawód mogą być zobowiązane w drodze ustawy do przynależności do odpowiedniego samorządu zawodowego. Obecnie istnieją następujące samorządy zawodów zaufania publicznego:

• adwokatów,
• aptekarzy,
• architektów,
• biegłych rewidentów,
• doradców podatkowych,
• diagnostów laboratoryjnych,
• inżynierów budownictwa,
• komorników,
• kuratorów sądowych,
• lekarzy i lekarzy dentystów,
• lekarzy weterynarii,
• notariuszy,
• pielęgniarek i położnych,
• psychologów
• radców prawnych
• rzeczników patentowych
• urbanistów

Wolnym zawodem w rozumieniu ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtownym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – jest pozarolnicza działalność gospodarcza wykonywana osobiście przez

• lekarzy,
• lekarzy dentystów,
• lekarzy weterynarii,
• techników dentystycznych,
• felczerów,
• pielęgniarki,
• położne,
• tłumaczy,
• nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny,

jeśli działalność ta nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej albo na rzecz osób fizycznych dla potrzeb prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej, z tym że za osobiste wykonywanie wolnego zawodu uważa się wykonywanie działalności bez zatrudniania na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze osób, które wykonują czynności związane z istotą danego zawodu.

Listę zawodów uznawane za wolne na gruncie przepisów o spółce partnerskiej zawiera art. 88 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem, za wolne uznaje się następujące zawody:

• adwokata,
• aptekarza,
• architekta,
• inżyniera budownictwa,
• biegłego rewidenta,
• brokera ubezpieczeniowego,
• doradcy podatkowego,
• maklera papierów wartościowych,
• doradcy inwestycyjnego
• księgowego,
• lekarza,
• lekarza dentysty,
• lekarza weterynarii,
• notariusza,
• pielęgniarki,
• położnej,
• radcy prawnego,
• rzecznika patentowego,
• rzeczoznawcy majątkowego,
• tłumacza przysięgłego.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 października 1999 r. (sygn. akt SK 4/99) wskazał, że odniesieniu do wolnych zawodów treścią wolności wykonywania zawodu jest stworzenie sytuacji prawnej, w której: po pierwsze, każdy mieć będzie swobodny dostęp do wykonywania zawodu, warunkowany tylko talentami i kwalifikacjami; po drugie, mieć będzie następnie rzeczywistą możliwość wykonywania swojego zawodu oraz – po trzecie, nie będzie przy wykonywaniu zawodu poddany rygorom podporządkowania, które charakteryzują świadczenie pracy. Jest jednak rzeczą oczywistą, że wolność wykonywania zawodu nie może mieć charakteru absolutnego i że musi być poddana reglamentacji prawnej, w szczególności gdy chodzi o uzyskanie prawa wykonywania określonego zawodu, wyznaczenie sposobów i metod (ram) wykonywania zawodu, a także określenie powinności wobec państwa czy samorządu zawodowego. Innymi słowy, konstytucyjna gwarancja "wolności wykonywania zawodu" nie tylko nie kłóci się z regulowaniem przez państwo szeregu kwestii związanych tak z samym wykonywaniem zawodu, jak i ze statusem osób zawód ten wykonujących, ale wręcz zakłada potrzebę istnienia tego typu regulacji, zwłaszcza, gdy chodzi o zawód zaufania publicznego, jakim jest zawód adwokata.

Według komisarza Mario Montiego od 1999 roku członka Komisji Europejskiej odpowiedzialnego za nadzór nad przestrzeganiem w krajach członkowskich Unii Europejskiej zasad wolnej konkurencji: "większość wolnych zawodów wykształciła się jeszcze w średniowieczu w systemie cechowym co spowodowało, że regulacje sposobu wykonywania tych zawodów są bardzo szczegółowe. Ponadto większość z obowiązujących zasad i praw wykonywania określonego zawodu zostało ustanowionych przez samorządy zawodowe".

Na podstawie badań w Instytucie Wolnych Zawodów przy Uniwersytecie Aleksandra w Norymberdze wyszczególniono następujace cechy wolnego zawodu:

• wysokie kwalifikacje i kompetencje zawodowe poparte przygotowaniem praktycznym;
• czynności zawodowe wykonywane osobiście;
• szczególną więź o charakterze osobistym między wykonawcą, a odbiorcą świadczenia opartą na zaufaniu a nie tylko na wiedzy i kompetencjach,
• wysoki poziom moralny wykonawcy;
• samodzielność i niezależność w podejmowaniu decyzji;
• osobistą odpowiedzialność za należyte wykonanie świadczenia (zarówno materialną, jak i korporacyjną).

O kwalifikacji danego zawodu jako zawodu wolnego nie decyduje tylko samo osobiste wykonywanie usług objętych jego zakresem, bowiem wśród przesłanek pozwalających na uznanie zawodu za wolny wymienia się także:

• odpowiednio wysokie wykształcenie (które samo nie wystarcza, aby uprawiać wolny zawód),
• szczególny status prawny,
• specyficzny przedmiot czynności zawodowych, którym są usługi o wyjątkowym charakterze bezpośrednio i osobiście wykonywane,
• działalność na własny rachunek (w tym prawnie nieskrępowany sposób wykonywania zawodu),
• obowiazek zachowania tajemnicy zawodowej (m.in. ochrona prywatności klienta),
• obowiązek uczestnictwa w strukturach samorządowych i korporacyjność osób wykonujących wolny zawód (ta okoliczność budzi najwięcej zastrzeżeń i wątpliwości wśród osób nie należących do samorządu),
• wykonywanie tego zawodu poza stosunkiem pracy,
• niewymierność czasu wykonywanej w jego ramach pracy,
• odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe przy wykonywaniu czynności objętych jego zakresem,
• elastyczność w kształtowaniu swoich perspektyw emerytalnych.

W doktrynie prawa wskazuje się, że wykonywanie wolnego zawodu należy do swoistego rodzaju "posłannictwa zawodowego" opartego na szczególnych wymogach w zakresie kwalifikacji zawodowych oraz cech charakteru osób wykonujących ten zawód.