Dyskusja:Wieliszew

Z Wikipedii

Duża wieś gminna w Kotlinie Warszawskiej, położona malowniczo na skarpie Jeziora Wieliszewskiego, nieopodal płd. brzegu Zalewu Zegrzyńskiego, 30 km na płn. od Warszawy, otoczona trzema kompleksami leśnymi i siecią kanałów i jezior Doliny Wieliszewskiej. Wymieniana wśród posiadłości klasztoru w Czerwińsku już w 1254 roku. W wiekach późniejszych wraz z Jabłonną w kluczu dóbr Poniatowskich. Ostatnimi właścicielami Wieliszewa byli Tomasz Kamiński herbu Ślepowron i jego żona Maria Gautier.

Dziś ośrodek gminny - najliczniejsza (około 3 tyś. mieszkańców w r. 2005) i najsilniejsza ekonomicznie wieś Gminy Wieliszew (powiat legionowski). Kościół parafialny, hala sportowa, stadion piłkarski (KS "Dąb" Wieliszew), urząd gminy, gimnazjum, szkoła podstawowa, dwa przedszkola samorządowe, stanica OSP, poczta (05-135 Wieliszew), punkt kasowy Banku Spółdzielczego, bankomat. Na płd. brzegu Zalewu Zegrzyńskiego zlokalizowane ujęcie wody dla płn. Warszawy - Zakład Wodociągu Północnego MPWiK m. stoł. Warszawa. Rozwinięta działalność usługowo-handlowa, ogrodnictwo. Rozwój budownictwa jednorodzinnego i rekreacyjnego (domki letniskowe). Rozwój rekreacji i turystyki indywidualnej: stadnina koni; szlaki turystyczne: pieszy (PTTK - niebieski WA1459n); trasy rowerowe: Szlak Wieliszewski, Szlak Zachodni, Trasa Obwodowa, Trasa Pułtuska; mały port jachtowy z wypożyczalnią sprzętu wodnego, kąpielisko i jedna z największych publicznych plaż nad Jeziorem Zegrzyńskim. W sezonie letnim m.in. amatorskie mistrzostwa Zalewu Zegrzyńskiego w siatkówce plażowej oraz plażowe maratony filmowe. Z racji niedużego ruchu turystycznego i względnego spokoju na wodzie - liczne łowiska wędkarskie. Przy granicy z Zegrzem rezerwat "Łęgi Wieliszewskie", zwany też "Storczykowym Gajem" - jedno z najbogatszych stanowisk storczyka w województwie mazowieckim; obecność bobrów, wydr i dzików. Duże cykliczne imprezy kulturalne: Ogólnopolski Turniej Tańców Polskich w Formie Towarzyskiej, Święto Gminy Wieliszew (czerwiec), Festiwal Folklorystycznych Zespołów Tanecznych (listopad). Działalność kulturalna: Chór "Marzenie", Zespół Tańca Ludowego "Promyki", od 2005 r. siedziba regionu centralnego Komisji ds. Tańców Polskich PS C.I.O.F.F.

Liczne stanowiska archeologiczne - na wydmowym wzniesieniu, tzw. Górze Sztachera (zwanej również Sztacheta) położonym nad Jez. Wieliszewskim odkryto mezolityczne obozowisko otwarte z pozostałościami osadnictwa myśliwych i rybaków sprzed 7 tys. lat (m.in. liczne narzędzia krzemienne a także słynne "groby kloszowe z Wieliszewa"). Przez długi czas stanowisko to było uważane za jedyny przejaw cyklu narwiańskiego w obrębie mezolitu młodszego.

Kilka zabytków - m.in. dom mieszkalny z XIX w., organistówka z końca XIX w. w Wieliszewie, cmentarz pamiątkowy (pozostałości rosyjskiego cmentarza wojskowego Twierdzy Zegrze z przełomu XIX i XX wieku, użytkowanego później także cywilnie) - kilka zachowanych nagrobków z lat 1902 - 1940. Na cmentarzu parafialnym w Wieliszewie duża, klasycystyczna kaplica cmentarna z widniejącą nad wejściem wymowną dedykacją "Żona Mężowi". Kaplicę ufundowała w 1834 roku Maria Gautier, żona ówczesnego właściciela wsi i majątku wieliszewskiego.

Cmentarz wojenny i pomnik upamiętniający 300 żołnierzy poległych w obronie północnych rubieży Warszawy we wrześniu 1939 r., na Przyczółku Radzymińsko-Wieliszewskim. Przebiegała tu linia obrony rzeki Narwi. Przeprawy w Dębem broniła 5 dywizja piechoty pod dowództwem gen. bryg. Juliusza Zulaufa. Pomimo uporczywej obrony 13 września Niemcom udało się sforsować Narew na linii Dębe - Izbica. Duże straty sił polskich.

Parafia pw. Przemienienia Pańskiego w Wieliszewie fundowana 20 lipca 1387 roku, przez biskupa płockiego Ścibora z Radzymina. W akcie fundacyjnym, w którym widnieją nazwy wsi: Wieliszew, Skrzyszew (Skrzeszew), Koluszyn (Kałuszyn), Łaziska (Łajski), Turczyn (?) i Nieporęt, nakazuje on wzniesienie w Wieliszewie kościoła w dobrach klasztoru Kanoników Regularnych z Czerwińska nad Wisłą. Tekst dokumentu zachował się w kopiariuszu czerwińskim pochodzącym z początku XVI w. Pod względem administracji kościelnej parafia należała od ostatniej ćwierci XI wieku do diecezji płockiej, od roku 1798 do archidiecezji warszawskiej a od 1995 roku do diecezji warszawsko-praskiej.

Jedna z miejscowych legend głosi, iż przed wieloma wiekami, w miejscu dzisiejszego kościoła parafialnego, dobiła do brzegu tratwa z transportem ściętego drzewa. Flisacy, wdzięczni za pokonanie niezwykle niebezpiecznego odcinka rzeki, pełnego wirów, które wielokrotnie rozrywały powiązane w tratwy pnie drzew, ofiarowali cały jego transport na budowę kościoła.

Kolejne drewniane świątynie trawiły pożary. Wzniesiony w 1728 roku staraniem księdza Mateusza Bożewskiego, konsekrowany w 1729 roku przez Stanisława Hozjusza, biskupa kamienieckiego, drewniany kościółek spłonął (wraz z całym wyposażeniem i archiwum dokumentującym prawie 600-letnią historię parafii) w czasie działań wojennych w roku 1944. Na jego miejscu, w latach 1950 - 1962 wybudowano wg projektu architekta Zeonona Kanonewicza nowy, murowany, kształtem bryły i stylistyką nawiązujący do budowli neoromańskich. Jedynymi zabytkowymi elementami są dwa nieczynne już spiżowe dzwony. Legenda głosi, że dzwony zdjęte z kościelnej wieży podczas I wojny światowej w celu przetopienia na "armaty" odnalazły się po wojnie w Austrii i powróciły do Wieliszewa.

O dawnej świetności tych terenów świadczą także starania biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego, który w 1745 r. starał się - nieskutecznie - o uzyskanie przywileju lokalizacyjnego miasta dla wsi Wieliszew. Działalność folwarku i gorzelni, eksploatacja złóż torfu. Zgodnie z zapisem w księdze wieczystej z połowy XIX w. mieszkańcy wsi Wieliszew, które dotychczas stanowiły własność Augusta hr. Potockiego, w roku 1864 zgodnie z ukazem cara zostali uposażeni częścią ziem. Walki we wrześniu 1939 r.: obrona północnych rubieży Warszawy przebiegała na linii rzeki Narew, przeprawy w Dębem broniła 5 dywizja piechoty pod dowództwem gen. bryg. Juliusza Zulaufa, pomimo uporczywej obrony 13 września Niemcom udało się sforsować Narew na linii Dębe - Izbica, duże straty wycofujących się sił polskich na polach pod Wieliszewem. W czasie Powstania Warszawskiego intensywne działania oddziałów AK ze zgrupowania "Obroża". Podczas ofensywy w 1944 roku uporczywe walki prowadzone przez wojska Armii Czerwonej przyniosły ogromne zniszczenia. Powracający mieszkańcy zastali jedynie kilka ocalałych domów, rozpoczął się okres ponownego zagospodarowywania tego terenu. W latach powojennych wieś w granicach administracyjnych Gromadzkiej Rady Narodowej w Nieporęcie, następnie w granicach Gminy Skrzeszew, powstałej w 1973 roku na obszarze byłego powiatu nowodworskiego, w wyniku nowego podziału administracyjnego kraju. W latach 70. rozwój ogrodnictwa i upraw warzywnych. Działalność Kombinatu Państwowych Gospodarstw Ogrodniczych (upadek na przełomie lat 80./90.). Rozwój miejscowości i dynamiczne zmiany po 1990 r. Telefonikacja, gazyfikacja, budowa wodociągów, kanalizacji, dróg, chodników. Od 1 stycznia 1994 roku siedziba władz gminy Wieliszew.