Ustrój polityczny Francji

Z Wikipedii

Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji, która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką (fr. laïcité), demokratyczną oraz socjalną republiką, zgodnie ze zdaniem:

La France est une République indivisible, laïque, démocratique et sociale.(fr.)

Spis treści 1 Władza wykonawcza 1.1 Prezydent Republiki 1.2 Rada Ministrów 1.3 Procedury legislacyjne władzy wykonawczej 2 Władza ustawodawcza 2.1 Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu 2.2 Procedury legislacyjne parlamentu 2.3 Zgromadzenie Narodowe 2.4 Senat 2.5 Rada Społeczno-Ekonomiczna 2.6 Linki zewnętrzne 3 Władza sądownicza 3.1 Sądy powszechne 3.2 Sądownictwo administracyjne 3.3 Trybunał Konstytucyjny 3.4 Sądy rozrachunkowe 3.5 Linki zewnętrzne 4 Władze samorządowe 5 Sprawy bieżące 5.1 Partie polityczne 5.2 Inne organizacje polityczne 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Władza wykonawcza

Władza wykonawcza we Francji sprawują dwie instytucje: prezydent Republiki oraz premier.

[edytuj] Prezydent Republiki

Zgodnie z konstytucją prezydent Republiki (fr. Président de la République) miał być wybierany na siedem lat, jednak obecnie jego kadencję skrócono do pięciu lat (referendum konstytucyjne w 2000 roku). To prezydent desygnuje kandydata na premiera, przewodzi Radzie Ministrów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych oraz ma prawo parafowania traktatów międzynarodowych. Prezydent ma prawo poddawania różnych kwestii politycznych pod referendum oraz może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe. W sytuacjach nadzwyczajnych prezydent może przejąć pełnię władzy w państwie.

Zgodnie z systemem stworzonym przez de Gaulle'a prezydent ma dużą władzę. Jeżeli w parlamencie dominuje jego frakcja polityczna, to on decyduje kto będzie premierem oraz określa cele polityczne rządu. Jednak gdy frakcja prezydencka stanowi mniejszość parlamentu, prezydent musi wyznaczyć premiera wywodzącego się z opozycyjnej wobec siebie większości. Zjawisko względnej współpracy pomiędzy premierem i prezydentem wywodzącymi się z przeciwnych obozów politycznych nosi miano koabitacji i po raz pierwszy opisano je właśnie we Francji.

W takiej sytuacji znalazł się prezydent Jacques Chirac w okresie od maja 1995 roku.

Zobacz też: chronologiczne zestawienie prezydentów Francji.

[edytuj] Rada Ministrów

Francuski rząd (fr. gouvernement) , któremu przewodniczy premier Francji (fr. Premier ministre), wykonuje swoje uprawnienia konstytucyjne z pomocą służby cywilnej oraz sił zbrojnych.

Gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem. Zgromadzenie Narodowe ma prawo przegłosowania wotum nieufności, co powoduje dymisję rządu. Ministrowie muszą udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez członków parlamentu zarówno na piśmie jak ustnie, co określa się po francusku jako questions au gouvernement. Jednocześnie ministrowie mają obowiązek stawiać się na posiedzeniach komisji dotyczących kierowanych przez nich resortów.

Zgodnie z tradycją rada ministrów składa się z następujących urzędników

• ministrów,
• wiceministrów (ministres délégués),
• sekretarzy stanu (secrétaires d'état),

W historii Piątej Republiki niektórzy ministrowie mieli też tytuł wicepremiera (ministres d'État), ale miał on znaczenie wyłącznie prestiżowe.

Ilość ministrów oraz podział kompetencji zmieniał się w różnych gabinetach. Jednak pewne najważniejsze funkcje i urzędy pozostawały niezmienne:

• Ministerstwo Finansów (podatki i budżet),
• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (bezpieczeństwo, władze lokalne),
• Ministerstwo Sprawiedliwości (więzienia, obsługa sądów, nadzór nad prokuraturą),
• Ministerstwo Edukacji,
• Ministerstwo Obrony,
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Rząd ma znaczącą rolę w określaniu prac legislacyjnych realizowanych w parlamencie. Posiada prerogatywy uprawniające go do inicjatywy ustawodawczej oraz składania poprawek podczas posiedzeń parlamentu. Rząd może też powołać się na specjalny tryb pracy ustawodawczej, który skraca cykl tworzenia prawa.

W zwyczaju jest, że gabinet zbiera się raz w tygodniu (rano w środę) w Pałacu Elizejskim (fr. Palais d'Élysée) opowiadając na zaproszenie prezydenta.

Od 31 maja 2005 roku funkcje premiera Francji pełni Dominique de Villepin wywodzący się z prawicowej partii UMP. Uprzednio był on ministrem spraw zagranicznych. Villepin objął funkcję po tym, jak jego poprzednik Jean-Pierre Raffarin podał się do dymisji na skutek klęski w referendum dotyczącym ratyfikacji traktatu konstytucyjnego. Rząd cieszy się małym poparciem społeczeństwa, które odrzuca próby przeprowadzenia niezbędnych reform socjalnych. Francuzi obwiniają całą klasę polityczną o przyczynienie się do wzrostu bezrobocia powyżej 10%.

[edytuj] Procedury legislacyjne władzy wykonawczej

Tylko prezydent i premier mają prawo podpisywania dekretów (décrets):

• prezydent ma uprawnienie do wydawania dekretów zawierających nominacje oraz dymisje wysokich urzędników cywilnych oraz dowódców wojskowych. Lista stanowisk obsadzanych w ten sposób jest wyszczególniona w konstytucji oraz ustawach regulujących funkcjonowanie poszczególnych instytucji.
• premier wydaje dekrety stanowiące rozporządzenia, kontrasygnowane przez odpowiedzialnych za poszczególne dziedziny ministrów. W niektórych obszarach rozporządzenia są jedyną regulacją, ale zwykle pełnią rolę aktów wykonawczych do wydanych już ustaw. W niektórych przypadkach przed wydaniem dekretu konieczne jest skonsultowanie go z Naczelnym Sądem Administracyjnym (fr. Conseil d'État), wtedy nosi on zwyczajową nazwę décrets en Conseil d'État. Dekrety nie poddane temu procesowi określane są jako dekrety uproszczone (décrets simples).

Poszczególni ministrowie mają uprawnienia do wydawania decyzji administracyjnych (arrêtés) w ramach zarządzanych przez nich instytucji, ale mają one niższą rangę legislacyjną niż ustawy i dekrety.

[edytuj] Władza ustawodawcza

Parlament w każdym kolejnym roku obraduje w trwającej 9 miesięcy sesji, ale w okolicznościach nadzwyczajnych prezydent może zwołać dodatkowe posiedzenie poza tym okresem. Mimo że uprawnienia parlamentu są mniejsze niż w Czwartej Republice, może on jednak doprowadzić do upadku rządu jeżeli Zgromadzenie Narodowe przegłosuje absolutną większością wotum nieufności.

Gabinet ma silny wpływ na prace parlamentu. Istnieje tryb legislacyjny, w którym rząd składa projekt ustawy do laski marszałkowskiej i jeżeli nie pojawi się wniosek o wotum nieufności dla gabinetu, to nowy akt prawny zostaje uchwalony bez głosowania. W przypadku, gdy parlamentarzyści będą chcieli zablokować ustawę, cała procedura może trwać maksymalnie 72 godziny (24 na złożenie wniosku o wotum nieufności i 48 na jego przegłosowanie).

[edytuj] Stosunek ustaw parlamentu do rozporządzeń rządu

We francuskim systemie prawnym istnieje różnica pomiędzy ustawami (loi) i związanymi z nimi aktami wykonawczymi, czyli rozporządzeniami (règlement) stanowionymi dekretami (décrets) wydanymi przez premiera.

Zgodnie z konstytucją Francji:

Tylko ustawy mogą regulować następujące dziedziny życia:

• prawa obywatelskie oraz inne najważniejsze uprawnienia przyznawane obywatelom, obowiązki obywateli związane z obroną kraju,
• przyznawanie obywatelstwa, emigrację, małżeństwa oraz prawa rodzicielskie, dziedziczenie, darowizny,
• ściganie i karanie za najcięższe przestępstwa, procedury karne, amnestie, powoływanie sądów oraz uprawnienia sędziów, prokuratorów i adwokatów,
• postawę opodatkowania, jego wysokość i sposób ściągania podatków jak również politykę monetarną,
• ordynacje wyborcze do ciał obieranych w wyborach powszechnych,
• uprawnienia urzędników służby cywilnej, oraz służb mundurowych,
• nacjonalizację oraz prywatyzację mienia.
• ogólne zasady organizacji systemu obrony narodowej,
• uprawnienia i podział terytorialny samorządów oraz źródła ich finansowania,
• system szkolnictwa,
• stosunki pracy, tworzenie związków zawodowych, system bezpieczeństwo socjalne.

Szczególną ustawą jest budżet państwa, który określa źródła finansowania oraz zobowiązania państwa.

Pozostałe obszary ładu prawnego są regulowane przez rozporządzenia rządu.

[edytuj] Procedury legislacyjne parlamentu

Inicjatywa ustawodawcza należy do rządu, a właściwie rady ministrów, jak również do odpowiednio licznej grupy parlamentarzystów. Projekt nowego prawa zgłoszony przez rząd określa się jako projet de loi, a ten złożony przez członków legislatywy jest nazywany proposition de loi. Każda nowa ustawa rządowa podlega przeglądowi realizowanemu przez Naczelny Sąd Administracyjny (Conseil d'État), przed złożeniem jej do laski marszałkowskiej. Projekty ustaw proponowane przez grupę parlamentarzystów nie mogą zwiększać obciążenia budżetu bez podania źródła finansowania nowych wydatków.

Ustawy rządowe rozpoczynają swój proces legislacyjny w Zgromadzeniu Narodowym, a te zgłoszone przez członków którejś z izb legislatywy są rozpatrywane najpierw w tej izbie. Jeżeli zapisy proponowane przez obie izby różnią się między sobą, to powoływana jest specjalna komisja harmonizacyjna. Składa się ona po połowie z członków Senatu i Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli jej prace zakończą się fiaskiem, to o ostatecznym tekście decyduje niższa izba parlamentu.

Nowe prawo musi być podpisane przez prezydenta. Na tym etapie głowa państwa, marszałkowie obu izb, grupa 60 senatorów lub 60 posłów może zaskarżyć projekt przed Trybunał Konstytucyjny. Prezydent ma też prawo veta, które zmusza parlament do ponownego głosowania projektu ustawy. Jeżeli nowe prawo zostanie przegłosowane, to prezydent musi je podpisać. Po kontrasygnacie przez odpowiedniego ministra ustawa jest publikowana w dzienniku ustaw (fr. Journal Officiel de la République Française).

[edytuj] Zgromadzenie Narodowe

Zgromadzenie Narodowe (fr. Assemblee Nationale) jest niższą izbą parlamentu francuskiego. Składa się z 577 deputowanych (posłów) wybieranych na 5 letnią kadencję. Wybór przedstawiciela do parlamentu opiera się na uzyskaniu większości w jednym z lokalnych okręgów wyborczych. Podczas każdych wyborów głosowanie obejmuje cały skład Zgromadzenia Narodowego.

Po ukonstytuowaniu się nowo wybranego parlamentu, o tym kto zostanie premierem decyduje zwykle partia mająca najwięcej miejsc w parlamencie.

[edytuj] Senat

Senat składa się z 321 senatorów. Jego skład jest obierany przez około 145 tys elektorów. Mandat senatora daje prawo zasiadania w izbie przez 6 lat. Co 3 lata połowa członków Senatu jest wybierana przez elektorów. Poprzednia ordynacja obowiązuje jednak do 30 czerwca 2004. Dawała ona senatorowi prawo do zasiadania w izbie przez 9 lat.

Elektorzy to zwykle przedstawiciele władzy lokalnej. 304 senatorów reprezentuje swoje departamenty (fr. départements), 5 terytoria zależne a 12 Francuzów mieszkających na emigracji.

Prerogatywy Senatu są bardzo ograniczone i zwykle rozstrzygający głos ma Zgromadzenie Narodowe. W historii Piątej Republiki izba wyższa zwykle była kierowana przez prawicową większość. Wynikało to z ordynacji wyborczej. Dziś wielu Francuzów uważa sposób obierania Senatu za zupełny anachronizm.

[edytuj] Rada Społeczno-Ekonomiczna

Rada Społeczno-Ekonomiczna (fr. Le Conseil Economique et Social ) jest ciałem doradczym. Nie bierze udziału w procesie legislacyjnym, ale konsultuje tworzone prawo, szczególnie w kwestiach związanych z gospodarką i sprawami społecznymi. Rada publikuje raporty, które są przesyłane do rządu i parlamentu oraz publikowane w dzienniku ustaw.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Zgromadzenia Narodowego
• Strona Senatu
• Strona Rady Społeczno-Ekonomicznej

[edytuj] Władza sądownicza

Francuski system prawny opiera się na prawie stanowionym, jednak wyroki sądów mają znaczenie w interpretacji niektórych przepisów. Sądownictwo jest podzielone na powszechne oraz administracyjne.

[edytuj] Sądy powszechne

Sądy powszechne zajmują się rozstrzyganiem spraw cywilnych oraz karnych. System sądowniczy składa się z sądów trzech instancji - rejonowych, apelacyjnych oraz sądu kasacyjnego (Cour de cassation).

Sędziowie są urzędnikami państwowymi, jednak posiadają szereg praw, które chronią ich niezależność. Sędziów nie można przenosić ani awansować bez ich zgody. Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości Sądownictwa (fr. Conseil Superieur de la Magistrature). Członkami rady są prezydent, minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom.

Prokuratura odpowiada przed Ministrem Sprawiedliwości. W przeszłości prowadziło to do wielu podejrzeń, dotyczących umarzania spraw niewygodnych dla rządzącej partii. Niektórym postępowaniom dotyczącym skorumpowanych polityków próbowano ukręcić głowę, co wywoływało burzliwe debaty.

Ławnicy biorą udział tylko w sprawach dotyczących najcięższych zbrodni. Zgodnie z prawem rzymskim, we Francji oskarżony jest niewinny dopóki ponad wszelką wątpliwości nie udowodni mu się winy.

[edytuj] Sądownictwo administracyjne

Sądy administracyjne zajmują się rozstrzyganiem spraw spornych pomiędzy obywatelami a instytucjami państwa oraz między różnymi urzędami. Każda decyzja urzędnika może zostać zaskarżona. Sądownictwo administracyjne podobnie jak powszechne zapewnia możliwość apelacji. Wyroki rejonowych trybunałów administracyjnych, mogą podlegać apelacji do administracyjnych sądów apelacyjnych, a najwyższą instancją, do której można się odwołać jest Naczelny Sąd Administracyjny (fr. Conseil d'État) (jego wydział zajmujący się pozwami).

Naczelny Sąd Administracyjny rozpatruje również skargi dotyczące decyzji rządu. Jeżeli rozporządzenia wykonawcze lub inne decyzje władzy wykonawczej są sprzeczne z ustawami lub ogólnymi zasadami państwa prawa, to mogą zostać unieważnione na mocy wyroku tego sądu.

[edytuj] Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny (fr. Conseil Constitutionnel) rozpatruje akty prawne i ocenia, czy są one zgodne z konstytucją oraz traktatami międzynarodowymi. Wniosek o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym mogą składać prezydent, marszałek Senatu, marszałek Zgromadzenia Narodowego, premier, 60 senatorów lub 60 posłów. Jednocześnie za niekonstytucyjne trybunał może uznać przepisy sprzeczne z Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela (fr. Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen) oraz Europejską Konwencją Praw Człowieka.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 9 sędziów z czego 3 jest mianowanych przez prezydenta, 3 przez marszałka Senatu i 3 przez marszałka Zgromadzenia Narodowego.

[edytuj] Sądy rozrachunkowe

Sądownictwo rozrachunkowe zajmuje się audytem finansów państwa oraz innych instytucji publicznych. Jego struktura opiera się na lokalnych sądach rozrachunkowych, a instytucją odwoławczą jest tutaj Naczelny Sąd Rozrachunkowy (fr. Cour des Comptes). Ciało to publikuje coroczny raport, który czasami staje się wstępnym materiałem dla działań prokuratury.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• akty prawne (fr.)
  • Kodeks Cywilny
  • Kodeks Cywilny – procedury
  • Kodeks Karny
  • Kodeks Karny - procedury
  • Kodeks Administracyjny
• instytucje (fr.)
  • strona Naczelnego Sądu Kasacyjnego
  • strona Naczelnego Sądu Administracyjnego
  • strona Trybunału Konstytucyjnego
  • strona Naczelnego Sądu Rozrachunkowego
  • strona Naczelnej Rady Niezawisłości Sądownictwa

[edytuj] Władze samorządowe

Francja jest państwem silnie scentralizowanym. Cały kraj jest podzielony na departamenty (fr. département), odpowiadające polskim powiatom. W każdym z nich władzę za ramienia rządu sprawuje prefekt. Jednak w roku 1982 Francja rozpoczęła proces decentralizacji. Część uprawnień administracyjnych oraz nadzór nad pewnym wycinkiem spraw podatkowych przekazano politykom lokalnym. W marcu 1986 roku pierwszy raz odbyły się bezpośrednie wybory do lokalnych rad regionalnych. Proces decentralizacji trwa do dnia dzisiejszego, jednak urzędy centralne zachowały jak dotąd sporą władzę.

Podział administracyjny opiera się na:

• około 36000 gmin (fr. commune) zarządzanych przez rady oraz merów,
• 100 departamentów (fr. département) posiadających rady (fr. conseil général),
• 26 regionów (fr. région), z tego 22 we Francji metropolitalnej i 4 regiony zamorskie, kierowanych przez rady regionalne (fr. conseil régional).

Władze różnych szczebli prowadzą działalność publiczną na różnych poziomach. Przykładem może być tutaj edukacja, gdzie gminy zarządzają szkołami podstawowymi, departamenty średnimi, a regiony wyższymi. Jednak władze lokalne we Francji zajmują się tylko utrzymaniem budynków, natomiast programy nauczania i nadzór nad nauczycielami jest w gestii Ministerstwa Oświaty.

Zobacz więcej: Podział administracyjny Francji.

[edytuj] Sprawy bieżące

[edytuj] Partie polityczne

W kolumnie uwagi znikome poparcie oznacza, że partia dostała mniej niż 3% w wyborach, główna oznacza partię biorącą udział w tworzeniu rządów.

Partie polityczne

Nazwa	Nazwa polska	Skrót	Lider	Uwagi
Centre National des Indépendants et Paysans	Narodowe Centrum Niezależnych i Chłopów	CNI, CNIP	Annick du Roscoät	znikome poparcie, związana z UMP
Démocratie Libérale	Liberalni Demokraci	DL	Alain Madelin	wcześniej Parti Républicain (PR – Partia Republikańska)
Front National	Front Narodowy	FN	Jean-Marie Le Pen
Génération Écologie	Pokolenie Ekologii	GE	Brice Lalonde	znikome poparcie
La Droite	Prawica		Charles Millon	znikome poparcie
Les Verts	Zieloni		Gilles Lemaire
Ligue Communiste Révolutionnaire	Rewolucyjna Liga Komunistyczna	LCR	Alain Krivine
Lutte Ouvrière	Walka Robotnicza	LO	Arlette Laguiller, rzeczniczka
Mouvement des Citoyens	Ruch Obywatelski	MdC	Jean-Pierre Chevènement	znikome poparcie
Mouvement Écologiste Indépendant	Niezależny Ruch Ekologiczny	MEI	Antoine Waechter	znikome poparcie
Mouvement National Républicain	Narodowy Ruch Republikański	MNR	Bruno Mégret
Mouvement pour la France	Ruch dla Francji	MPF	Philippe de Villiers	znikome poparcie
Parti Communiste Français	Komunistyczna Partia Francji	PCF	Marie-George Buffet	niewielkie poparcie
Parti des Travailleurs	Partia Pracy	PT		znikome poparcie
Parti Radical de Gauche	Lewicowa Partia Radykalna	PRG	Jean-Michel Baylet	znikome poparcie, poprzednio Parti Radical Socialiste, Radykalna Partia Socjalistyczna lub PRS, Mouvement des Radicaux de Gauche, Lewicowy Ruch Radykalny MRG, Radical
Parti Socialiste	Partia Socjalistyczna	PS	François Hollande	główna
Rassemblement pour la France et l'Indépendance de l'Europe	Zgromadzenie dla Francji oraz Niezależności Europy	RPFIE	Charles Pasqua	znikome poparcie
Rassemblement pour la République	Zgromadzenie dla Republiki	RPR	Michelle Alliot-Marie	główna
Union pour la Démocratie Française	Unia dla Francuskiej Demokracji	UDF	François Bayrou
Union pour un Mouvement Populaire	Unia Ruchu Ludowego	UMP	Alain Juppé	główna

[edytuj] Inne organizacje polityczne

Związki zawodowe:

• Confédération Générale du Travail lub CGT, około 2,4 miliona członków związana z Komunistyczną Partią Francji,
• Force Ouvrière (FO), około 1 miliona członków,
• Confédération Générale des Cadres (kadra menadżerska), 340,000 członków,
• Confédération Française Démocratique du Travail lub CFDT, około 800 tysięcy członków, związana z Francuską Partią Socjalistyczną
• Confédération Française des Travailleurs Chrétiens
• Solidaires Unitaires Démocratiques lub "Grupa 10", zrzeszająca radykalne związki zawodowe.

Związki pracodawców:

• Ruch Przedsiębiorstw Francji (Mouvement des Entreprises de France lub MEDEF, znana też jako CNPF), a czasami nazywana patronat.

Związki producentów rolnych:

• Fédération Nationale des Syndicats d'Exploitants Agricoles
• Centre National des Jeunes Agriculteurs
• Confédération Paysanne

[edytuj] Zobacz też

• prezydenci Francji
• premierzy Francji

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strony w języku francuskim:

• Internetowa baza prawna
• Portal służby publicznej
• France Politique - francuski portal zajmujący się polityką

Strony w języku polskim:

• Prawo konstytucyjne Francji: konstytucje, bibliografia, linki