Tabun
Z Wikipedii
Tabun to nazwa handlowa związku chemicznego stosowanego główie jako gaz bojowy z grupy paraliżująco-drgawkowych.
Jego systematyczna nazwa chemiczna to N,N-dimetyloaminoetoksycyjanofosfina. Wzór sumaryczny: C5H11N2O2P.
Tabun znany jest także jako gelan, trylon-83, oraz gaz GA. Oznaczenie GA było stosowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. G - było skrótem grupy środków paraliżująco drgawkowych do których zaliczano m.in: Sarin (GB), Soman (GC) i Cyklosarin (GF). Wspólną cechą wszystkich gazów z grupy G jest ich brązowa barwa, oraz to że są one w temperaturze pokojowej łatwo lotnymi cieczami.
Tabun po rozproszeniu go w formie aerozolu w powietrzu z np: samolotu opada szybko na dół, a powstające opary "ścielą" się zalegając w zagłębieniach w ziemi. Wdychany niszczy szybko układ nerwowy człowieka, co objawia się najpierw gwałtownymi drgawkami całego ciała a następnie zgonem. Stężenie śmiertelne (LC50) wynosi dla ludzi 150 mg/m3. Zatrutego tabunem człowieka można odratować pod warunkiem, że szybko poda mu się atropinę lub diazepam.
Tabun został otrzymany przypadkowo w 1936 r., przez niemieckiego chemika Gerharda Schradera, pracujące w firmie Bayer w Elberfield, nad zastosowanie organicznych fosfin jako herbicydów i pestycydów. W czasie II wojny światowej Niemcy produkowali tabun w zakładach w Brzegu Dolnym. Fabryka w Brzegu była formalnie własnością Anorgana GmbH. Fabryka rozpoczęła produkcję na pełną skalę w 1942 r. Po wyprodukowaniu ok 12 000 ton tabunu została ona zbombardowana przez Armię Czerwoną i nie wznowiła już produkcji. Po wojnie resztki instalacji do produkcji tabunu zostały zarekwirowane i przewiezione w nieznane miejsce w ZSRR.
Produkcja gazów bojowych z serii G (paraliżująco-drgawkowych) została formalnie zabroniona na mocy umowy między ZSRR, USA i Wielką Brytanią. Powojenne, niemieckie zapasy tabunu zostały komisyjnie zatopione gdzieś na Atlantyku. Tabun jest najprostszym i najłatwiejszym w produkcji gazem z grupy G i dlatego kraje które decydują się na rozpoczęcie tajnych programów tworzenia broni chemicznej zazwyczaj zaczynają właśnie od niego.
Podejrzewa się, że tabun był m.in. stosowany w czasie wojny iracko-irańskiej.
