Szenute

Z Wikipedii

Szenute, św. (348-466), egipski mnich, jeden z twórców cenobityzmu. Urodził się w miejscowości Szenalolet. W młodym wieku wstąpił do klasztoru w okolicach Atripa (Deir el-Abiad, Biały Klasztor), którym wówczas kierował jego wuj Pdżol. Ok. roku 385 został przełożonym tej wspólnoty. Brał udział w obradach soboru efeskiego w 431 r. Organizując swoją wspólnotę bazował na zasadach stworzonych przez Pachomiusza, poddał je jednak dość znaczącym zmianom, czego wyraz możemy odnaleźć przede wszystkim w pozostawionych przez niego pismach. Nie napisał Reguły jako takiej, ale swoje rady, czy zalecenia dla mnichów zawarł w tekstach określanych jako Kanony. Inne jego pisma są nazywane Dyskursami i o ile Kanony skierowane były właśnie do mnichów i mniszek, o tyle adresatami Dyskursów byli również ludzie świeccy, często nawet poganie. Badacze nie są do końca zgodni, jak określić związek pomiędzy tradycją pachomiańską a tą stworzoną przez Szenutego. Jedni twierdzą, iż cenobityzm praktykowany w Deir el-Abiad był schyłkowa fazą cenobityzmu pachomiańskiego, inni natomiast zakładają, że Pachomiusz i Szenute byli twórcami dwóch różnych dróg życia monastycznego. Podstawowe elementy pozostawały te same – modlitwa, praca, życie we wspólnocie, posłuszeństwo wobec przełożonego – ale Szenute był przekonany, że jego poprzednik ustanowił zbyt łagodne zasady życia dla swoich mnichów. W Białym Klasztorze obowiązywało więc znacznie więcej modlitw, umartwień, jeden posiłek w ciągu dnia (bez ryb, jaj, sera) oraz bardzo surowa dyscyplina. Wyraźne było również nastawienie antyintelektualne, co bliskie było życiu anachoreckiemu. Sam święty był człowiekiem wykształconym w zakresie filozofii i literatury greckiej, ale czuł się znacznie silniej związany z tradycją koptyjską. W porównaniu z kongregacją pachomiańską, mamy tu również do czynienia ze znacznie większym otwarciem na ludzi świeckich i gorliwym zwalczaniem pogaństwa, posuniętym wręcz do fanatyzmu. Szenute organizował ekspedycje, których celem było zniszczenie świątyń pogańskich. Wpływy zgromadzenia zorganizowanego na tych zasadach były jednak znacznie mniejsze niż w przypadku wspólnoty pachomiańskiej, właściwie nie wykraczały one poza Atripa. Być może wynikało to z surowości tego modelu życia monastycznego, jaki zaproponował św. Szenute. Struktura organizacyjna klasztoru wyglądała nieco podobnie do wspólnoty pachomiańskiej. Podstawową jednostką był tzw. dom, grupujący ok. 20-40 mnichów. Cała wspólnota – zarówno męska, jak i żeńska podlegała opatowi określanemu jako apa. Ogólnie ujmując jego funkcja polegała na zabezpieczeniu bytu materialnego mnichów, a także dbałości o ich rozwój duchowy. W praktyce więc kontrolował wszystkie sprawy dotyczące wspólnoty. Przełożony generalny miał swojego zastępcę, tzw. drugiego, a także doradcę do spraw ekonomicznych. Kolejnym szczeblem w hierarchii byli przełożeni domów oraz ich zastępcy. W klasztorach żeńskich wspólnotą zarządzała Matka (kopt. maw) posiadająca również swoją zastępczynię (mehsnte). Problemy związane z funkcjonowaniem klasztoru żeńskiego rozwiązywał jednak opat, któremu Matka podlegała. Jak dowiadujemy się z tekstów źródłowych – były to głównie problemy natury dyscyplinarnej. Obie wspólnoty – pachomiańska i ta, wywodząca się z Atripa – funkcjonowały mniej więcej równocześnie. Kontakt pomiędzy nimi był jednak – jak się wydaje – dość luźny. Być może we wzajemnych kontaktach przeszkadzały kwestie teologiczne, a nawet polityczne. Wiadomo bowiem, że po soborze chalcedońskim w 451 r. kongregacja pachomiańska pozostała wierna linii ortodoksyjnej (tzw. melkickiej). Dowodem na to jest m.in. fakt, iż pierwszym patriarchą melkickim był mnich o imieniu Paweł pochodzący z pachomiańskiego klasztoru w Tabennesi. Biały Klasztor pozostał natomiast ostoją chrześcijaństwa tradycyjnego – koptyjskiego, wiązanego w tym okresie z monofizytyzmem.