Stryj (miasto)
Z Wikipedii
Współrzędne: 49°15'00" N 023°51'00" E
| Stryj | |||
|
|||
| Państwo | Ukraina | ||
| obwód | lwowski | ||
| Położenie | 49°15' N 23°51' E |
||
| Populacja (2004) • liczba ludności |
57 000? |
||
| Podział miasta | {{{podział miasta}}} | ||
Położenie na mapie |
|||
| {{{2}}} | |||
Stryj (ukr. Стрий, węg. Sztrij) – dawne wolne miasto królewskie, położone nad rzeką Stryj, dopływem Dniestru. Obecnie w obwodzie lwowskim, na Ukrainie, dekanat halicki. W 2001 liczył 63 tys. mieszkańców. Duży węzeł kolejowy, przemysł maszynowy, drzewny, spożywczy, materiałów budowlanych.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Dawne nazwy : Stryg, Stry, Stryj, Strig, Strigenses, Stryi, Strey, Striig, Strya, Sthryensis, Sthrya, Stryei, Stri. Nazwa ma etymologię proto-idoeuropejską, w znaczeniu - struga, strumień, strumyk (celtycki - sruami), nm. - stromm, perski - struth (river), Hindu - sravati, łot. - straume, litewski - sriatas, strautas.
- Pierwsze wzmianki pochodzą z 1385 r. Odnotowano istnienie osady i świątyni chrześcijańskiej. W połowie XIV w. wraz z ziemią halicką został przez Kazimierza Wielkiego włączony do Polski, ziemia przemyska, województwo ruskie do roku 1772,
- w 1403 r. został darowany przez Władysława Jagiełłę najmłodszemu bratu, księciu Świdrygielle
- w 1431 r. uzyskał prawa miejskie. W tym czasie król zezwolił rycerzowi Tarło na odbudowę zniszczonego miasta.
- w 1460 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miastu prawa magdeburskie. Miasto otrzymało liczne przywileje i ulgi: pozwolenie na doroczne jarmarki i sobotnie targi, połów ryb, wycinkę drzew w królewskich lasach, sprzedaż wina i piwa beczkowego w piwnicy pod ratuszem, budowę na rynku sukiennic.
- Jako powiat był jednostką administracyjna w okresie I Rzeczypospolitej, Województwo ruskie od XV w. do 1772 r.
- dalszych przywilejów udzielił Zygmunt I Stary, a następnie Zygmunt II August przyznając z dóbr królewskich łany pod uprawę pasz dla bydła.
- Stefan Batory zobowiązał kupców przywożących sól do zatrzymywania się w mieście na trzy dni, w 1576 r. nadał Żydom przywilej kupowania domów i zakładania sklepów. W połowie XVII w. istniały w Stryju liczne cechy: kupiecki, krawiecki, kuśnierski, tkacki, garncarski, kowalski, ślusarski, kołodziejski, piekarski, bednarski, słodowników, postrzygaczy i najliczniejszy szewski ze specjalnymi przywilejami nadanymi już w 1591 r. przez Zygmunta III Wazę.
- korzyści z królewskich przywilejów często były niwelowane przez najazdy Tatarów, Kozaków, Turków, Wołochów, morowe powietrze, pożary czy zbrojne zatargi mieszczan ze szlachtą pobliskiego Zapłatyna. W uporaniu się z tymi klęskami pomógł Jan Sobieski, sprawujący urząd stryjskiego starosty. Na długiej liście starostów widnieją takie nazwiska jak: hetman Jan Tarnowski, hetman Stanisław Koniecpolski, Mikołaj Sieniawski syn hetmana wielkiego koronnego, Stanisław Ciołek Poniatowski ojciec króla Stanisława Augusta, a kończy Kazimierz Poniatowski.
- w 1772 w wyniku pierwszego rozbioru Polski miasto wraz z całą Małopolską Wschodnią wchodzi w skład cesarstwa austriackiego
- II poł. XIX w. – wielki pożar zniszczył doszczętnie miasto
- 1872 – budowa pierwszej linii kolejowej
- w dwudziestoleciu międzywojennym siedziba powiatu (w województwie stanisławowskim). Skład narodowościowy: Polacy – 34,5%, Żydzi -35,6%, Ukraińcy – 28,0%, Niemcy – 1,6%.
- wrzesień 1939 – pierwsza okupacja sowiecka. Masowe aresztowania Polaków podejrzewanych o działalność patriotyczną
- 1940-1941 – masowe deportacje mieszkańców na Syberię i do Kazachstanu
- w nocy z 1 na 2 lipca 1941 wycofujący się z miasta sowieci rozstrzelali wielu więźniów więzienia w Stryju
- 1942 – utworzenie przez hitlerowców getta w którym uwięziono ok. 15 tys. Żydów z miasta i okolicy
- 1943 – likwidacja getta przez hitlerowców i ukraińskie oddziały pomocnicze. Zamordowano wówczas na miejscu lub wywieziono na miejsce kaźni w pobliskim Hołbutowie lub do obozu zagłady w Bełżcu wszystkich Żydów
- lipiec 1944 – zdobycie miasta przez Armię Czerwoną i współdziałające z nią oddziały Armii Krajowej (Akcja Burza).
[edytuj] Słynni mieszkańcy
- Artur Grottger
- Józef Koffler
- Kornel Makuszyński
- Julian Stryjkowski
- Kazimierz Wierzyński
- Zbyszko Cyganiewicz
- Imelda Żak
- Zygmunt Szendzielarz (Szyndzielarz) pseud. "Łupaszko", ur. w Stryju, 12 lutego 1910, jeden z najsławniejszych kresowych powstańców-zagończyków.
- Antoni Celowski, ur. w Stryju w 1783 r. Po studiach we Lwowie rozpoczął w r.1807 pracę w państwowej administracji Księstwa Warszawskiego, a od 1825 r. pełnił funkcję komisarza fabryk na terenie nowopowstałego Królestwa Polskiego. Zajmował się też badaniami naukowymi. Opracował m.in. w 1827 r. technologię produkcji cukru z pszenicy. Zmarł 26 czerwca 1855 w Wiedniu.
(na podstawie "Kresy Wschodnie – Stryj" opr. Adama Żarnowskiego)
