Stanisław Pyjas

Z Wikipedii

Stanisław Pyjas (ur. 4 sierpnia 1953 r., zm. 7 maja 1977 r.) - działacz opozycyjny okresu PRL.

Był studentem filologii polskiej i filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1976 - 1977 spontanicznie włączył się do organizowania protestów przeciwko represjom władzy wobec robotników Radomia i Ursusa. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników. 7 maja 1977 został zamordowany w kamienicy przy ulicy Szewskiej 7 w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu w Gilowicach.

Sprawcy do dzisiaj nie zostali odnalezieni, a śledztwo milicji i prokuratury nie doprowadziło do niczego. Oficjalną wersją śmierci Stanisława Pyjasa był "upadek ze schodów" (taką opinię wydał biegły sądowy prof. Zdzisław Marek), ale najprawdopodobniej stał się ofiarą samosądu Służby Bezpieczeństwa. Śmierć Pyjasa wywołała masowe demonstracje studentów (Czarny Marsz zorganizowany przez Bronisława Wildsteina), bojkot juwenaliów. W maju 1977 studenci krakowscy zorganizowali niezależny Studencki Komitet Solidarności - pierwszą tego typu organizację w Europie Wschodniej. Celem organizacji była obrona praw środowiska studenckiego i walka z komunistyczną władzą.

Śledztwo zostało wznowione w 1991 r. i ustalono w nim, że Pyjas został śmiertelnie pobity. Jednak z powodu braku możliwości wykrycia sprawcy umorzono je ponownie w 1999 r. Za najbardziej prawdopodobny wątek uznano wtedy pobicie, na polecenie SB, przez byłego boksera Cracovii Mariana Węclewicza, który wkrótce potem sam zginął w zamachu. W dokumentach śledztwa zachowała się notatka mówiąca wprost o zleceniu Węclewiczowi przez agenta ps. "Janek" pobicia Pyjasa. Oficer SB, który prawdopodobnie zlecał to zadanie zmarł na zawał serca.

Jednocześnie prokuratura w 1999 r. rozpoczęła postępowanie o utrudnianie śledztwa w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa. Akt oskarżenia objął cztery osoby:

• byłego inspektora Wydziału Inspekcji Biura Śledczego MSW Zbigniewa K.
• byłego naczelnika Wydziału III Operacyjnego Komendy Wojewódzkiej MO w Krakowie Jana B.
• byłego dyrektora Biura Śledczego MSW Tadeusza K.
• gen. Bolesława Stachurę.

Dążyli oni do tego by śledztwo wykazało iż przyczyną śmierci był nieszczęśliwy wypadek. Podali w śledztwie informacje jakoby Pyjas nie był w kręgu zainteresowań SB i jednocześnie zatajali informację o typowaniu sprawcy pobicia oraz kierowali śledztwo na fałszywe tory.

Głównym źródłem informacyjnym SB na temat Stanisława Pyjasa był jego bliski przyjaciel i działacz SKS Lesław Maleszka występujący jako Tajny Współpracownik SB pod pseudonimami „Ketman”, „Return” – późniejszy długoletni dziennikarz Gazety Wyborczej. Został on zdemaskowany przez red. Bronisława Wildsteina w 2001 r.

Sfabularyzowane śledztwo w sprawie morderstwa Stanisława Pyjasa przedstawia film Krzysztofa Krauzego "Gry uliczne."

23 września 2006 został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.