Saksofon
Z Wikipedii
Saksofon — instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych. Klasyfikację tą zawdzięcza swojej budowie i stroikowi. Posiada szereg odmian różniących się wielkością i zakresem dźwięków. Najczęściej stosowanymi odmianami saksofonów są:
- Saksofon sopranowy - zazwyczaj w kształcie prostej rury. Strój B lub C. Brzmienie delikatne i słodkie.
- Saksofon altowy - w kształcie odwróconej litery S. Stosunkowo mały i lekki. Strój Es lub F. Bogate i ciepłe brzmienie.
- Saksofon tenorowy - w kształcie odwróconej litery S. Średniej wielkości lecz ciągle dość łatwy w użyciu. Strój B lub C (znany także jako C-Melody). Czyste, wyraziste i nieco rzewne brzmienie.
- Saksofon barytonowy - w kształcie odwróconej litery S z zawinięciem w górnej części. Dużych rozmiarów. Strój Es. Głębokie, nieco chropowate brzmienie.
Do rzadziej używanych odmian saksofonu należą:
- Saksofon sopraninowy - w kształcie prostej rury. Brzmienie wysokie i piskliwe.
- Saksofon basowy - w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo dużych rozmiarów. Bardzo głębokie i chropowate brzmienie.
- Saksofon kontrabasowy - w kształcie odwróconej litery S z dodatkowymi zawinięciami. Bardzo dużych rozmiarów. Ciężki do tego stopnia, że w czasie gry ustawiany na stojaku. Bardzo niskie, głębokie i chropowate brzmienie.
Saksofon w przeciwieństwie do większości innych instrumentów nie ma swojego, archaicznego poprzednika. Został wynaleziony od razu w swym praktycznie niezmienionym kształcie w roku 1840 przez belgijskiego wytwórcę instrumentów Adolpha Saxa i opatentowany w 1846. Już w cztery lata po wynalezieniu saksofon został użyty jako instrument koncertowy. Hector Berlioz wprowadza saksofon do swego dzieła chóralnego Chant Sacre. W grudniu tego samego roku zostaje pierwszy raz umieszczony w składzie orkiestry symfonicznej w operze Ostatni król Judei Georgesa Kastnera. W 1845 pierwszy raz i to z wielkim powodzeniem zostaje użyty w orkiestrze marszowej. W 1858 Adolphe Sax zostaje pierwszym profesorem gry na saksofonie w konserwatorium paryskim. Gdy Sax umiera w 1894 istnieje już spora literatura muzyczna na saksofon:
- 1845 - Georges Kastner - Variations Faciles et Brillante na saksofon solo i Sextour na 2 sopranowe, altowy, basowy i kontrabasowy.
- 1858 - Jean-Baptiste Singelee Koncert na saksofony sopranowy i tenorowy i Fantaisie na barytonowy.
- 1861 - Richard Wagner dołącza sekcję saksofonów do orkiestry w czasie premiery opery Tannhäuser.
- 1862 - Jules Demerssemann- Fantaisie sur un Theme Originale na saksofon altowy.
a także później:
- 1903 - Symphonia Domestica Richarda Strausa zawiera partie na saksofony sopranowy, altowy, barytonowy i basowy. (Współczesne partytury określają je jako partie na "instrumenty o stroju B and Es")
- 1904 - premiera Elise Hall Choral Varie w Copley Hall, Boston. Utwór z wykorzystaniem saksofonów.
- 1906 - Georges Sprok Legend for saxophone and orchestra
- 1917 - Bela Bartok Drewniany Książę zawiera partie na saksofon altowy i tenorowy.
- 1919 - Claude Debussy na zlecenie Elise Hall pisze Rapsodię na saksofon altowy i orkiestrę.
- 1922 - Maurice Ravel wykorzystuje saksofony w orkiestracji Obrazków z wystawy Modesta Mussorgskiego.
- 1923 - George Gershwin Rhapsody in Blue (Błękitna rapsodia). W składzie orkiestry trzy saksofony - 2 altowe i 1 tenorowy.
- 1928 - Anton Webern Kwartet na klarnet, saksofon, skrzypce i fortepian.
Do najsłynniejszych saksofonistów grających muzykę klasyczną, którzy przyczynili się do powstania wielu utworów na ten instrument zalicza się Marcela Mule oraz Sigurda Raschera. Obecnie koncertujący saksofoniści klasyczni światowej sławy:
- Claude Delangle
- Arno Bornkamp
- Jean-Yves Fourmeau
- Jean-Marie Londeix
- Nobuya Sugawa
- Detlef Bensman
- Philippe Portejoie
- Eugene Rousseau
- Pekka Savijoki
i inni.
Saksofon nie jest często spotykany w orkiestrze symfonicznej. Powstało natomiast wiele utworów na ten instrument solo (z akompaniamentem) jak również na kwartet saksofonowy.
Choć saksofon znalazł pewne użycie w muzyce poważnej to jego najszerszym polem zastosowania stał się jazz. Począwszy do czasów ragtime, dixiland i swing, a w szczególności w modern jazz stał się instrumentem wiodącym, wręcz symbolem jazzu. Do wielkich saksofonistów jazzowych należeli:
- Albert Ayler
- Anthony Braxton
- Sidney Bechet
- Michael Brecker
- Ornette Coleman
- John Coltrane
Saksofon barytonowy - Lol Coxhill
- Dexter Gordon
- Eddie "Lockjaw" Davis
- Paul Desmond
- Lou Donaldson
- Stan Getz
- Wardell Gray
- Coleman Hawkins
- Johnny Hodges
- Illinois Jacquet
- Rahsaan Roland Kirk
- Steve Lacy
- Jackie McLean
- Marcel Mule
- Charlie Parker ("Bird")
- Evan Parker
- Sonny Stitt
- Frankie Trumbauer ("Tram")
- Rudy Weidoeft
- Lester Young ("Prez")
- John Zorn
W Polsce:
- Włodzimierz Nahorny
- Zbigniew Namysłowski
- Jan Ptaszyn Wróblewski
- Krzysztof Kralka
W rocku saksofon znalazł ograniczone zastosowanie. Istnieją, co prawda grupy, które miały saksofon w stałym składzie np. Supertramp, The Soft Mashine, Caravan, Gong, Chicago, Frank Zappa, Van der Graaf Generator i inne, lecz nie mieszczą się one w głównym nurcie tego gatunku muzyki. Także i inne grupy sporadycznie wykorzystywały saksofon jako dodatkowy instrument. Najsłynniejsze partie na saksofon w muzyce rockowej pochodzą z albumów Dark Side of the Moon i Wish You Where Here (utwór Shine on You Crazy Diamond) grupy Pink Floyd oraz z piosenki Gerry'ego Rafferty'ego Baker Street.
