Odra (organizacja konspiracyjna)

Z Wikipedii

Odra – inne nazwy: Bataliony Odry, Polska Organizacja Podziemna "Odra", Polska Organizacja Wojskowa "Odra", polska konspiracyjna organizacja wojskowa działająca w obozach jenieckich i skupiskach robotników przymusowych na obszarze całego Pomorza od końca 1939 r. do poł. 1944 r.

Została założona w listopadzie 1939 r. przez płk. dypl. Witolda Dzierżykraja-Morawskiego ps. "Wallenrod". Podstawę jej działalności stanowiła koncepcja Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego tworzenia konspiracji wśród polskich jeńców wojennych w oflagach i stalagach oraz skupiskach polskich robotników przymusowych. Na czele organizacji stał sztab (szef sztabu – kpt. Henryk Kosiński oraz mjr Wiesław Hołubski, mjr Bronisław Wandycz, por. Eugeniusz Kloc ps. "Brzoza"), który mieścił się początkowo w oflagu II C Woldenberg, a następnie w oflagu II D Gross Born. Wszyscy członkowie byli zorganizowani w pododdziałach liniowych i pomocniczych w systemie trójkowym, które miały dużą autonomię. Istniały następujące pododdziały:

• batalion kadrowy kpt. H. Kosińskiego, liczący ok. 200 jeńców w oflagu II D Gross Born i stalagu II B Hamerstein,
• batalion liniowy ppor. Jana Nowaka ps. "Skrzydło", a od końca 1940 r. Leona Hamerskiego ps. "Ziarno", "Jotan", skupiający ok. 365 jeńców z rejonu Biskupic, Białego Boru, Jeziornik,
• batalion Feliksa Itrycha, składający się z grupy robotników przymusowych (ok. 200 osób) z okolic Dąbrowy, Piły, Szczecinka, Turowa i Wilczych Lasek, którzy podporządkowali się Odrze w 1942 r. Część członków batalionu prawdopodobnie była też związana z Polską Armią Powstania, a po jej rozbiciu przez Niemców w 1943 r. podporządkowała się Armii Krajowej, zamierzając scalić z nią całą Odrę,
• grupa rekrutująca się spośród personelu chojnickich zakładów przemysłu samolotowego, sformowana w 1944 r. i współpracująca z AK.

Łącznie Odra liczyła najprawdopodobniej ok. 850 członków, chociaż według niektórych powojennych wspomnień było to nawet ok. 4 tys. ludzi.

Odra prowadziła przede wszystkim działalność wywiadowczą, taką jak rozpoznanie fortyfikacji i umocnień niemieckich na Pomorzu ze szczególnym uwzględnieniem Wału Pomorskiego, stacjonowania jednostek wojskowych, rozmieszczenia dróg i linii kolejowych, czy ważnych obiektów militarnych. Ponadto zajmowano się także szkoleniem wojskowym i dozbrajaniem (broń uzyskiwano głównie z Borów Tucholskich), a także prowadzono nasłuch radiowy, kolportaż różnego rodzaju wiadomości oraz opiekę nad zbiegłymi jeńcami. Odra współpracowała z AK i Tajną Organizacją Wojskową "Gryf Pomorski". W 1944 r. to współdziałanie zostało zintensyfikowane. Batalion F. Itrycha nawiązał kontakt z komendą Okręgu Pomorskiego AK i oddziałem partyzanckim OP "Szyszki-103" dowodzonym przez Jana Szalewskiego. Natomiast batalion L. Hamerskiego podjął współpracę z TOW "Gryf Pomorski" poprzez komórki tej organizacji w Konarzynach i Chojnicach.

We wrześniu 1944 r. doszło do dekonspiracji i rozbicia Odry przez Niemców, zapoczątkowanego aresztowaniami 2 września wśród członków placówki Szczecinek. Wkrótce został aresztowany w oflagu IId Gross Born sztab organizacji z płk. W. Dzierżykrajem-Morawskim. Jego członków zamordowano po torturach 9 listopada 1944 r. w obozie koncentracyjnym w Mauthausen. Do końca września zostało ujętych ogółem ok. 300 członków Odry. Istnieje kilka hipotez dotyczących zdrady i dekonspiracji Odry. Według powojennych zeznań gdańskiego agenta Gestapo Jana Kaszubowskiego vel Hansa Kessnera na ślad organizacji Niemcy wpadli po zatrzymaniu łącznika TOW "Gryf Pomorski", leśniczego z Konarzyn, u którego znaleziono odezwę Odry do kierownictwa TOW "Gryf Pomorski" mówiącą o połączeniu działań konspiracyjnych. Jednocześnie Gestapo dotarło do siatki organizacji w zakładach w Chojnicach. Było to podobno dziełem współpracownika policji niemieckiej Huberta Dobrowolskiego ps. "Suchy", który przeniknął do organizacji i zlokalizował jej sztab w oflagu IIc Woldenberg. Druga wersja mówi o dekonspiracji Odry w wyniku aresztowania 9 czerwca 1944 r. szefa łączności komendy Okręgu Pomorskiego AK Gustawa Olszewskiego, a następnie innych osób i zdobyciu części archiwum okręgowego, co ujawniło powiązania z Odrą.

[edytuj] Bibliografia

Hasło opracowano na podstawie:

• Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939-1947, Gdańsk 1993.