Nawias

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

  (…)
  […]
  {…}
〈…〉

Nawiasy to znaki pisarski używane z reguły parzyście a przeznaczone do ujmowania między nie tekstu lub symboli.

W piśmie używa się nawiasów do logicznego rozbicia tekstu. W nawiasy ujmuje się komentarze, wyjaśnienia, uzupełnienia tekstu głównego. Generalnie jednak nadużywanie nawiasów w polskim tekście jest niewskazane. Zaleca się z reguły użycie innych znaków interpunkcyjnych jak przecinki czy myślniki.

W matematyce podstawowe znaczenie nawiasów to ustalanie kolejności wykonania działań. Tak na przykład 10 − (6 − 1) = 5, natomiast wykonując działania w kolejności kanonicznej tj. od lewej do prawej otrzymamy 10 − 6 − 1 = 3. W matematyce wyższej nawiasy okrągłe używane są też w innych znaczeniach np. do oznaczenia argumentów funkcji. Nawiasy kwadratowe, klamrowe, ostrokątne mają zazwyczaj inne, specjalne znaczenie.

Spis treści

1 Nawiasy w ujęciu typograficznym
2 Nawiasy w matematyce
3 Użycie nawiasów w językach programowania
4 Emotikony

[edytuj] Nawiasy w ujęciu typograficznym

Spotyka się kilka odmian nawiasów. Zazwyczaj otwierający nawias jest symetrycznym odbiciem zamykającego.

Nawiasy okrągłe: (…) to najczęściej używane nawiasy o przeznaczeniu ogólnym. Na starszych maszynach do pisania brakowało tego znaku, dlatego nawiasy pisano często przy użyciu ukośnika — /…/

Nawiasy kwadratowe: […] używane są zgodnie z polską interpunkcją do zaznaczania wewnątrz cytatu fragmentów pominiętych, komentarzy lub tłumaczenia. W pracach naukowych zwykło się w nawiasach kwadratowych umieszczać odwołanie do źródła cytatu. Zasadniczo chodzi o wstawienie wyjaśnień niepochodzących od autora tekstu. Jeszcze inne zastosowanie to podawanie wymowy wyrazów w nawiasie kwadratowym. Poza tym używa się też nawiasów kwadratowych w charakterze nawiasów wewnętrznych, a więc gdy zachodzi potrzeba podkreślenia hierarchii nawiasów, a więc gdy w nawias trzeba ująć fragment tekstu znajdującego się już wewnątrz nawisów. Zazwyczaj wtedy nawiasy zewnętrzne są kwadratowe a wewnętrzne okrągłe.

Nawiasy klamrowe: {…} spotyka się zasadniczo głównie w wydawnictwach specjalnych, na przykład słownikach. Czasem używa się ich też w celu zaznaczenia ingerencji edytorskich — wykasowań tekstu.

Nawiasy ostrokątne: 〈…〉są w tekście ciągłym również rzadko spotykane. W słownikach mogą być w nie ujmowane np. wskazówki etymologiczne. Ponieważ znaki te nie są z reguły dostępne bezpośrednio z klawiatury komputera, a często nawet nie ma tych znaków w danym foncie, bywają zastępowane podobnymi nieco znakami ASCII <…> (mniejszy, większy)

W języku polskim otwierający nawias zawsze jest poprzedzany odstępem, tekst wewnątrz nawiasu następuje bez odstępu, odwrotnie postępuje się w przypadku nawiasu zamykającego. Jeśli jednak po nawiasie zamykającym powinien zostać umieszczony znak interpunkcyjny jak np. wykrzyknik to dajemy go bez odstępu.

Jeśli wstawiany w nawiasie tekst sąsiaduje ze znakiem zapytania, wykrzyknikiem czy wielokropkiem, to taki znak umieszcza się przed tekstem wstawionym w nawiasie, a po nim stawia kropkę np.:

    Może powinnaś zadzwonić? (na pewno czeka niecierpliwie).

Jeśli wstawiony tekst sąsiaduje z kropką, przecinkiem, średnikiem lub myślnikiem, to znak taki umieszcza się po nawiasie kończącym wstawiany tekst:

    Nie zadzwoniła (chociaż czekał).

Wyjątkiem jest sytuacja gdy całe zdanie jest ujęte w nawias, wtedy znak interpunkcyjny kończy zdanie a po nim następuje nawias zamykający.

Używane czasem pojedyncze nawiasy klamrowe lub inne to w istocie raczej elementy graficzne grupujące tekst.

Do zapisu wyliczeń stosuje się czasem po cyfrze lub znaku pojedynczy zamykający nawias okrągły np.:

    Trzy gatunki gryzoni nadają się do hodowli w warunkach domowych:
    1) mysz,
    2) szczur,
    3) królik.

Podobnie stosuje się jednak również parzyście występujące nawiasy:

    Trzy gatunki gryzoni nadają się do hodowli w warunkach domowych: 
    (1) mysz, (2) szczur, (3) królik.

Na marginesie tych rozważań należy dodać, że w standardzie Unicode obok zwykłych nawiasów przewidziane są też specjalne znaki będące liczbami lub małymi literami łacińskimi w nawiasie: ⑴–⒇ i ⒜–⒵. Znajdują się one w bloku "otoczone alfanumeryczne" (U+2474–U+2487 i U+249C–U+24B5).

[edytuj] Nawiasy w matematyce

Również w matematyce nawiasy stosuję się z reguły parzyście, przy czym zamykający nawias jest lustrzanym odbiciem otwierającego. Jako wyjątek można podać na przykład zapis przedziałów.

[edytuj] Nawiasy grupujące wyrażenie

Nawiasy mogą być użyte w celu grupowania wyrażenia i określenia kolejności wykonywania działań matematycznych. Grupowanie może mieć też na celu optyczne rozbicie wyrażenia na logiczne części. Używa się w tym celu zazwyczaj nawiasów okrągłych. W przypadku konieczności użycia kilku nawiasów można w celu odwzorowania hierarchii zastosować nawiasy różnej wielkości lub nawisy kwadratowe i klamrowe:

$\left[ (a+b)^2 - (a+c)^2 \right] ^ 2 - \left[ (a+b)^2 + (n^2-1) \right]^2$ albo

$\left( (a+b)^2 - (a+c)^2 \right) ^ 2 - \left( (a+b)^2 + (n^2-1) \right)^2$

[edytuj] Zapis zbiorów

Do notowania zbiorów używa się nawiasów klamrowych.

$M := \{ 1, 2^2, 3^3, 4^4,\ldots, n^n,\ldots\} \cup \{ x \mid x^2 < 2^x\}$

[edytuj] Notacja przedziałów

Do zapisu przedziałów używa się trzech różnych konwencji. W przypadku przedziału otwartego $A=\{x\mid a<x<b\}$ , półotwartego $B=\{x\mid a\leq x<b\}$ i zamkniętego $C=\{x\mid a\leq x\leq b\}$ można napisać:

$A = \left] a;b \right[ \quad B = \left[ a;b \right[ \quad C = \left[ a;b \right]$
$A = (a;b)\quad B = [a;b) \quad C = [a;b]$
$A = (a;b)\quad B = \langle a;b) \quad C = \langle a;b \rangle$

[edytuj] Nawiasy klamrowe dla oznaczenia koniunkcji

Ujmując wyrażenia znajdujące się jedno pod drugim w nawiasy klamrowe można zaznaczyć i logiczną koniunkcję. I tak na przykład

$\left\{ {\begin{matrix} x \ge 3 \\ x \le y \end{matrix}} \right\}$ oznacza $(x \ge 3) \; \wedge \; (x \le y)$ .

Czasem jednak pomijany jest prawy nawias klamrowy, co prowadzi do zapisu:

$\begin{cases} 2x + y =15 \\ 7x - 15y =98 \end{cases}$

popularnego zwłaszcza przy zapisie układów równań.

[edytuj] Nawiasy kwadratowe lub okrągłe do zapisu macierzy

$A=\begin{bmatrix} 1 & 2 & 3 & 4\\ 4 & 5 & 6 & 7\\ 8 & 9 & 10 & 11 \end{bmatrix} \qquad \text{lub} \qquad A = \begin{pmatrix} 1 & 2 & 3 & 4\\ 4 & 5 & 6 & 7\\ 8 & 9 & 10 & 11 \end{pmatrix}$

[edytuj] Pochodne

Wyższe pochodne zapisywane są dla przejrzystości nie przy pomocy kresek ale liczby arabskiej ujętej w nawias:

$f^{(4)}=f''''\,$ .

Szczególnie uzyteczny jest ten zapis, gdy zmienna jest liczba pochodnych:

$f^{(n+1)} = f^{(n)}+f^{(n-1)}\,$ .

[edytuj] Inne zastosowania nawiasów

${\tbinom n k}$ oznacza kombinację n i k ( $n \$ i $k \$ całkowite, $n \ge k$ ) lub też macierz o dwóch wierszach i jednej kolumnie, czyli wektor
$\langle \mathbf{x},\mathbf{y} \rangle$ to iloczyn skalarny x i y, krotka lub funkcja Cantora przyporządkowująca parze liczb naturalnych (lub ich skończonej liczbie) liczbę naturalną. Kroti często też bywają zapisywane w nawiasach okrągłych: $(\mathbf{x},\mathbf{y} )$
$[\hat A, \hat B]=\hat A \hat B - \hat B \hat A$ to komutator dwóch operatorów używany w opisie matematycznym stosowanym w mechanice kwantowej
$[\hat A,\hat B]_+=\hat A \hat B + \hat B \hat A$ to antykomutator, zapisywany alternatywnie jako $\{\hat A,\hat B\}$ .
$\left \{ F,G \right \} = \sum_{i=1}^{n}{\left ( \frac{\partial F}{\partial q_i} \frac{\partial G}{\partial p_i} - \frac{\partial F}{\partial p_i} \frac{\partial G}{\partial q_i} \right )}$ to nawias Poissona, dwuliniowy operator różnicowy stosowany w mechanice Hamiltona

[edytuj] Inne znaki specjalne spełniające rolę nawiasów

Inne również parzyście występujące nawiasy mają charakter specjalnych operatorów lub funkcji:

$\left\lfloor x \right\rfloor$ oznacza największą liczbę całkowitą mniejszą lub równą x (inne oznaczenie to $[x] \quad$ )
$\left\lceil x \right\rceil$ oznacza najmniejszą liczbę całkowitą większą lub równą x
$\left| x \right|$ oznacza wartość bezwzględną z x, macierz ujęta w pionowe kreski : $\rm{det}\ A = \begin{vmatrix} 1 & 2 & 3 & 4\\ 4 & 5 & 6 & 7\\ 8 & 9 & 10 & 11 \end{vmatrix}$ oznacza wyznacznik macierzy. Tej samej symboliki używa się też do zapisu tak odmiennych rzeczy, jak np. moc zbioru czy długość odcinka.
$\Vert u \Vert$ to zapis normy.

[edytuj] Pojedyncze nawiasy klamrowe oznaczające wybór

Przy definiowaniu funkcji czasem stosowana jest konwencja jak poniżej:

$\sgn x := \begin{cases} -1 & x < 0 \\ 0 & x = 0 \\ 1 & x > 0 \end{cases}$ .

[edytuj] Pojedyncze nawiasy klamrowe grupujące logicznie

W niektórych wypadkach wygodnie jest się posłużyć pojedynczymi nawiasami klamrowymi w celu graficznego oddzielenia fragmentów od siebie. Ta metoda bywa też stosowana w definicjach przy nieco swobodniejszym stylu lub dla wyjaśnienia trudniejszych wzorów. Przykłady:

$f^n := \underbrace {f \circ f \circ \ldots \circ f }_{n \ \text{razy}\,}$

$A_3 (x) = {{2^2}^{{\cdot}^{{\cdot}^{{\cdot}^{2^1}}}}} {{}^{{}^\Bigl.{}\Bigr\rbrace}} \begin{matrix} {}_{x \ \rm{dw\acute ojek}}\\{}\\{} \end{matrix}$

[edytuj] Użycie nawiasów w językach programowania

W różnych językach programowania nawiasy mają różne znaczenie. Poniższe zestawienia, dalekie od kompletności, daje kilka przykładów konwencji stosowanych w niektórych językach:

[edytuj] Nawiasy okrągłe

Jak w arytmetyce określają kolejność wykonywania działań
W nawiasy ujmowane są często argumenty funkcji
Operator konwersji typu zmiennej w języku C i C++
Budowa list (LISP i pokrewne języki)
Indeks przy dostępie do tablic (BASIC)

[edytuj] Nawiasy kwadratowe

Indeks przy dostępie do tablic
Operator list (Python, Logo i in.)
W Wiki (np. Wikipedia) oznacza linki)

[edytuj] Nawiasy klamrowe

Granice bloków (C, C++, Java, JavaScript, LilyPond i.in.)
Granice komentarzy (Pascal)
Pojedyncze znaki w obrębie zmiennych tekstowych (PHP)
Granice tagów (CSS)
Na oznaczenie zmiennej (powłoki tekstowe np. Bash)
Szablony tekstowe i makra (Wiki)

[edytuj] Nawiasy ostrokątne

W rzeczywistości używane są znaki ASCII mniejsze i większy (<>).

Argumenty szablonów (C++, Java)
Granice tagów (SGML, HTML, XML)
Metaznak w notacji języków formalnych (notacja Backusa-Naura)

[edytuj] Inne znaki

W wielu językach programowania używa się znaków tekstowych spełniających w istocie rolę nawiasów (np. DO ... OD (Algol 68))
Komentarze w języku PL/I mają np. formę /* ... */ zaś w Algol 68 (* ... *)

[edytuj] Emotikony

Z racji swojego kształtu nawiasy, najczęściej okrągłe, wykorzystywane są do opisu emocji (tzw. smileys lub emotikony). Jako przykład można podać:

:) lub :-) to uśmiech,
;) lub ;-) to uśmiech z przymrużeniem oka,
!) lub !-) to uśmiech z szelmowskim przymrużeniem oka,
:( lub :-( to smutek, zmartwienie.

Znaki tego typu należy interpretować jako obróconą o 90° twarz ludzką.

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu DTP.

Źródło: "http://pl.wikipedia.org../../../n/a/w/Nawias.html"

Kategorie: DTP • Językoznawstwo