Kościół Bożego Ciała w Krakowie

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Kościół Bożego Ciała w Krakowie to gotycki kościół Kanoników regularnych, znajdujący się przy ul. Bożego Ciała 26.

Kościół stanowi urbanistyczny akcent rozległego kompleksu budynków, na który składa się orientowany kościół oraz ufundowany w 1405 roku klasztor kanoników regularnych połączony z nim przejściem wspartym na arkadach. Pochowany jest w nim bł. Stanisław Kazimierczak. Podobnie jak kościół św. Katarzyny, jest to kościół trójnawowy, bazylikowy, bez transeptu - posiada natomiast luźno stojącą wieżę oraz malowniczą sygnaturkę. We wnętrzu na uwagę zasługuje ambona w kształcie łodzi i reprezentacyjny ołtarz główny z obrazami Tomasza Dolabelli.

Widok ogólny na kościół z chóru muzycznego

Legenda mówi, że do podjęcia budowy kościoła skłoniło króla Kazimierza Wielkiego odnalezienie w sposób cudowny hostii wraz z monstrancją, którą złodzieje ukradli z kolegiaty Wszystkich Świętych podczas oktawy Bożego Ciała, przypuszczając, że jest ze złota. Wkrótce przekonali się o swojej pomyłce i monstrancję wraz z hostią porzucili na błotnistych szuwarach wsi Bawół. Opatrzność w sposób cudowny wskazała miejsce, w którym ukryty był Najświętszy Sakrament. Na pamiątkę tego wydarzenia w 1340 roku król Kazimierz III Wielki wybudował kościół ku czci Bożego Ciała. Pierwszy kościół był drewniany. Budowę nowej, murowanej świątyni, rozpoczęto w 1385. Prace powierzono rodzinie Czipserów działającej na terenie Kazimierza. Mikołaj i Jan ukończyli prace w 1405, w którym to roku Władysław Jagiełło sprowadził z Kłodzka kanoników regularnych. Dla nich w latach późniejszych zbudowano przy kościele klasztor. Szczyt fasady dobudowano dopiero ok. 1500 a dzwonnicę w latach 1566 - 1582.

Wśród kościołów krakowskich, Kościół Bożego Ciała na Kazimierzu wyróżnia się wielkością, znaczeniem i architekturą. Należy do grupy budowli sakralnych zbudowanych w dawnej Polsce. To piękno, majestat i wartość kościoła dla Krakowa i Kazimierza potwierdził Ojciec Święty Jan Paweł II dekretem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dnia 24 stycznia 2005 roku podniósł kościół do godności Bazyliki Mniejszej.

Organy w Bazylice Bożego Ciała

Dzisiejsze organy z Bazylice Bożego Ciała w Krakowie są najwiekszym instrumentem pod względem ilości głosów w Krakowie. Zaprojektowano je na 83 głosy. Składają się z dwóch części: Organów Głównych (63głosy) umieszczonych na Chórze w tyle Bazyliki Organów Bocznych (20 głosów) mieszczących się w Prezbiterium. Całość jest połączona kablami i przekażnikami. Do grania wykonano dwa identyczne kontuary czteromanuałowe z pedałem - wolnostojace; jeden przy Ołtarzu Głównym, drugi - na chórze w tyle Bazyliki.

W roku 1957 roku zaczęto budować dzisiejsze organy, które zaprojektowano w ten sposób, że składają się z dwóch części (jedna w barokowej szafie zawieszona w Pezbiterium, druga część to nowy instrument zamontowany na tregarach na chórze) tworząc jedną całość - to znaczy są połączone kablami. Projekt w takiej formie powstał przy współpracy prof. Tadeusza Machla, prof. Chwedczuka i prof. Jargonia. W kompozycji Tadeusza Machla występowała polichóralność i stąd pewnie źródło pomysłu stworzenia organów dwuczęściowych. Wykonawcą była firma Dominika Biernackiego wtedy firmy z Warszawy. Konsekwencją takiego projektu była zmiana traktury mechanicznej poprzedniego instrumentu 28 głosowego na trakturę na elektro-pneumatyczną (bardzo popularną w owych czasachpowojennych). Traktura elektro-pneumatyczna jest typem traktury, do budowy której użyto elementów elektrycznych (przekaźników, diod) i pneumatycznych (rurek, mieszków). Impulsy elektryczne przy napięciu stałym 24 V przebiegają od stołów gry do wiatrownic połączone odpowiednią ilością kabli. Elementy dyspozycyjne zamontowane w stole gry są urządzeniami elektrycznymi (włączniki od klawiszy, włączniki od wolnych kombinacji). Dopiero w samej wiatrownicy znajduje się przekaźnik odbierający impuls elektryczny i przetwarzający go na impuls pneumatyczny – uruchamia się mieszek. Zastosowanie energii elektrycznej do przekazywania impulsów od stołu gry do wiatrownic, umożliwiło połączenie kablami prowadzonymi pod posadzką Bazyliki między Organami Głównymi i Organami w Prezbiterium. Dodatkowo tego typu traktura pozwoliła na zastosowanie ruchomych stołów gry. Z tak wykonaną trakturą wybudowano najpierw pierwszą połowę całości projektu – Organy Boczne. Z poprzednich organów została tylko pozostawiona szafa barokowa oraz piszczałki w prospekcie: Oktawbas 8’ oraz inne nie podłączone dziś. Poza tymi piszczałkami w tych organach założono wszystkie nowe głosy (21głosów). Piszczałki labialne były wykonane w Kobyłce koło Warszawy w firmie Chaciński Jan. Wymontowana część głosów starych, które miały jeszcze wartość użytkową założono do organów w Kościele Kamieniu – gmina Czernichów (placówka Kanoników Regularnych Laterańskich) [1].Tak więc w organach do dziś pozostał głos z pedału, Oktawbas 8’ umieszczony w prospekcie. Piszczałki głosu Oktawbas 8’ mają końcówki górnej części poszarpane. Dawniej nie stosowano dostroików a długość korpusu piszczałki zmieniano poprzez rozrywanie, spłaszczanie lub deformowanie górnego końca korpusu piszczałki. Reszta najmniejszych piszczałek w prospekcie to nowe piszczałki zrobione dokładnie na wzór starych, wykonane w 2005 roku przez firmę Chaciński Jan z Kobyłki koło Warszawy. Organmistrz Roman Raźniak zadecydował, że poprzednie piszczałki były bardzo zniszczone i z uwagi na bardzo cienkie średnice były nie do wyprostowania i oczyszczenia z lakieru. Miech w tych organach mieści się nad zakrystią i jest tak zbudowany, że istnieje możliwość grania na tych organach bez prądu elektrycznego. Dzięki tak schowanemu miechowi nie słychać zupełnie jego pracy wewnątrz Bazyliki. Kiedy kontuar od XIV wieku stał na chórku nad stallami, był dobry kontakt z kalikantem i wtedy używano organów bez prądu. Dziś to nie ma sensu, gdyż najbliższy z kontuarów jest daleko od miechu - przy ołtarzu głównym. Miech ten został wyremontowany w roku 2001 przez organmistrza Jana Bryla z Krakowa. Przy okazji tego remontu została wymieniona większość uszkodzonych mieszków w organach głównych znajdujących się na Chórze w tyle Bazyliki.W roku 2005 dzięki staraniu obecnego ks. Proboszcza Tadeusza Masłowskiego CRL, została przeprowadzona została gruntowna renowacja całych Organów Bocznych włącznie z oczyszczeniem z lakierów zabytkowych piszczałek z prospektu, które teraz błyszczą pierwotną świetnością. Drugą (główną) część całych organów – Organy Główne budowano w latach 1958-1963 również przez firmę Dominika Biernackiego z Warszawy. Są one oparte są na tregarach znajdują się na bombastycznym barokowym chórze muzycznym zbudowanym w latach 1770-72, wspartym na sześciu kolumnach. W momencie budowy zaprojektowano je na 62 głosy. Z zaprojektowanych wtedy głosów nie założono piszczałek do 9-ciu głosów językowych. Wiatrownice i pozostałe mechanizmy traktury są do tych głosów zrobione.W roku 2005 podczas całkowitej renowacji Bocznych Organów przeniesiono głos Dzwony (25 dzwonów) do Organów Głównych z uwagi na bardzo utrudniony dostęp do nich kiedy były na ścianie w Organach Bocznych. Echo III obejmuje wszystkie głosy z manuału M III. Bardzo duży miech umieszczono w wieży obok Bazyliki przez co jego praca nie jest słyszalna wewnątrz Bazyliki. Organy są w pełni sprawne. Wymagają one jedynie wyczyszczenia z osiadającego kurzu i odpadających tynków z sufitu. Organy te są od roku 1963 największymi organami w Krakowie pod względem ilości głosów. Poza tym, posiadają możliwość grania utworów napisanych na zasadzie echa. Daję to słuchaczowi unikalne wrażenie słuchowe a jednocześnie nie sprawia to większych trudności technicznych w wykonawstwie na dwóch oddalonych od siebie o około 70 metrów instrumentów.

Historia organów: Pierwsze udokumentowane wzmianki o organach w Bazylice Bożego Ciała pochodzą z roku 1373. Z informacji zebranych przez ks. Kazimierza Łataka CRL dowiadujemy się: [2] Z analizy zapisów w zachowanych księgach miejskich Kazimierza wynika, że obecny kościół oddano do użytku sakralnego w latach osiemdziesiątych XIV wieku, a ściślej mówiąc po konsekracji trzech ołtarzy w 1387 roku. Kościół miał także chór przy ścianie północnej, na który prowadziły kręte, kamienne schody. Na chórze znajdowały się organy, które zbudował w latach 1373-1378 mistrz Marcin, a w 1385 roku przerobił mistrz Jan Mistrz Jan o którym tu mowa to być może Jan Wanc organmistrz z Żywca, bardzo wtedy znany. Był to jeden z pierwszych w Polsce świecki budowniczy organów. Przed nim byli to zakonnicy: benedyktyni, franciszkanie i cystersi. Wejście do tych organów było wieżyczką z zakrystii po krętych wąskich kamiennych schodkach. Dnia 9 grudnia 1594 roku kościół Bożego Ciała dotknął pożar który zniszczył dach i całkowicie uległy zniszczeniu organy . Niedługo po pożarze na pewno myślano o budowie organów. Są informacje o projekcie organów w 1606 roku. Były to organy 28 głosowe z dwoma manuałami. Nowe 25-głosowe zbudowane zostały przez organmistrza Bartłomieja Jakowicza w 1664 roku tak podaje kronika klasztoru. Następny instrument (czyli nasze dzisiejsze organy Boczne) o 20 głosach budowane w latach 1765-1768 przez Michała Sadkowskiego [3]. Snycerkę wykonał Sebastian Fressinger oraz dwaj snycerze bracia dominikańscy Jan i Łukasz. Umieszczono je nad chórkiem muzycznym znajdującym się powyżej na baldachimowym zwieńczeniu stall. Były to organy z jednym manuałem. Jest też informacja dotycząca tych organów, mówiąca że w 1770 r. wypożyczono pozytyw od Szymona Sadkowskiego. W roku 1808 podobny instrument oddano organmistrzowi Kramkowskiemu. Z dokumentacji historycznej zostały wypalone inskrypcje na zewnątrz szafy organowej. Są to szczątkowe informacje w postaci inicjałów ale można je zidentyfikować. Pozostawione informacje to wypalone inicjały A.O. Wypalił je pewnie, Andrzej Ostaszewski (1713-1771) - organmistrz. Kolejne inicjały to R.D. 1847. Kolejne inicjały to M.M. – na pewno wypalił je Mateusz Mielczarski (1812-1868). W roku 1870 przeniesiono organy z Prezbiterium na wybudowany wcześniej bo w 1772 roku chór (usunięto wtedy kilka głosów). Gdy organy stały na chórze remont przeprowadził Aleksander Żebrowski który pozostawił tu swoje inicjały Z.A. Wiadomo o nim, że naprawiał organy w Krakowie w latach 1885-1914 m.in. w Kościele Mariackim w kościele św. Anny i innych. Z wypalonych inicjałów można się też doczytać Fall, czyli jakiś remont przeprowadzał Tomasz Fall ze Szczerzyca (1860-1922). Da się też odczytać nazwisko KWAŚNIEWSKI 1934. Są jeszcze inne inicjały ale są mało czytelne i w obecnej fazie nie można ich jednoznacznie zidentyfikować (T.M., Mikołay i inne) Na chórze w tyle Bazyliki stały te organy do roku 1957 i wtedy miały 27 głosów i jeden manuał z pedałem. Był to instrument mechaniczny. Kontuar był tak ustawiony, że organista siedział tyłem do Ołtarza Głównego na środku chóru i korzystał z lusterka aby patrzeć na kościół .

[1] Informacja słowna poprzedniego organisty Edwarda Stankowicza. [2]Kazimierz Łatak CRL Przewodnik Bazylika i Klasztor Bożego Ciała Kanoników Regularnych Laterańskich na Kazimierzu w Krakowie. [3] Jerzy Gołos: Polskie organy i muzyka organowa, Instytut Wydawniczy PAX 1972.

Grafika:Krakow BozegoCiala stol gry.JPG

Stół gry na chórze