Inuici
Z Wikipedii
Do weryfikacji: nazwa Inuici, czy Innuici
Zajrzyj również na stronę dyskusji.
Inuici (nazwa własna Inuit, Inuitowie) - grupa rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii. Inuici są blisko spokrewnieni z Aleutami i mówią językami z grupy eskimo-aleuckiej. W XVI wieku wśród białych upowszechniła się nazwa Eskimosi, o tyle niewłaściwa, co zagadkowa etymologicznie. Początkowo uważano, że wywodzi się od wyrażenia "zjadacze surowego mięsa", obecnie przypuszcza się raczej, że nazwa ta ma inne pochodzenie. Inuici alaskańscy nie tylko tolerują, a nawet wolą nazwę Eskimos. Inuici należą do rodziny ludów azjatyckich, zaliczanie ich do Indian (jak miało to miejsce jeszcze do niedawna) jest więc błędem. Znaczna część Inuitów ma grupę krwi B, która wśród rdzennych ludów indiańskich Ameryki w ogóle nie występuje.
Inuitów (Inuit) nie należy mylić z Innu (nazwa spolszczana jako "Innuici" lub "Innowie") - grupą indiańskich ludów z Quebeku i Labradoru, złożoną z plemion Montagnais i Naskapi.
Spis treści |
[edytuj] Język Inuitów
Języki używane przez Inuitów należą do rodziny języków eskimo-aleuckiej. Dzielą się one na dwie podrodziny, z których pierwsza ma szereg dialektów:
- Inupiaq-Inuktitut
- Siglitun
- Inuinnaqtun
- Natsilingnitut (Nestilik)
- Kivallig
- Aiviik
- Dialekt południowa baffiński
- Dialekt północno baffiński-Iglulik
- Dialect labradorski (Inttut)
- Tlingit
[edytuj] Historia
[edytuj] Prahistoria
Ludzie zaczęli polować na obszarach arktycznych już 4,5 tys. lat temu. Pierwsze ludy tamtych obszarów określa się mianem kultury Dorset i kultury Thule. Lud Thule polował na foki i wieloryby. Kiedy kilkaset lat temu klimat uległ ochłodzeniu i wolne od lodu były tylko wody omywane ciepłymi prądami Oceanu Spokojnego, ludy zamieszkujące centralne i wschodnie obszary Arktyki przekwalifikowały się na łowców fok.
[edytuj] Przybycie do Ameryki Północnej
Protoplastami Inuitów były ludy Thule, które około X wieku n.e. wyparły z Ameryki Północnej pozostałości ludów Dorset. Ekspansja ta była ostatnim epizodem rozprzestrzeniania się ludów azjatyckich na obszary Ameryki Północnej. Thule zajmowali się wielorybnictwem. Operując na tych samych akwenach co Normanowie, weszli z nimi w kontakty handlowe. Od nich też nabywali metalowe narzędzia. W końcu XIV wieku Inuici, z niewiadomych powodów, porzucili swój dotychczasowy tryb życia i zaczęli rozprzestrzeniać się na tereny kontynentalne, wokół Zatoki Hudsona. Wielorybnictwo zeszło wtedy na dalszy plan, a głównym źródłem pożywienia stało się polowanie na karibu i foki.
[edytuj] Gospodarka i jej załamanie
Choć Inuici utrzymywali ograniczone kontakty najpierw z Normanami, potem z baskijskimi i portugalskimi wielorybnikami prowadzącymi połowy na północnym Atlantyku, a począwszy od początku XVI wieku weszli także w kontakty z podróżnikami poszukującymi Przejścia Północno-Zachodniego, to nie wpłynęły one na styl ich życia.
Począwszy od roku 1670, od powołania Kompanii Zatoki Hudsona rozpoczęły się trwałe i intensywne kontakty Inuitów z Europejczykami. W przeciągu lat spowodowały one zmiany kulturowe społeczności arktycznej. Inuici porzucili swój zgodny z cyklem naturalnym zwyczaj polowań, którego celem było uzyskanie żywności i skór na ubrania i inne wyroby, a zaczęli polować zawodowo w celach wymiany za towary dostarczane przez Kompanię – narzędzia, ubrania, żywność itp. Oznaczało to znaczny awans cywilizacyjny dla Inuitów, lecz także zerwanie z tradycją i znaczne uzależnienie się od czynników zewnętrznych. Obecność Kompanii przeciągnęła się do lat trzydziestych XX wieku, na długo po włączeniu terenów arktycznych do Kanady. W istocie Kompania działała jako agent rządu federalnego Kanady w kontaktach z Inuitami. Sytuacja uległa drastycznej zmianie po roku 1930, kiedy to załamał się rynek i spadło zapotrzebowanie na surowce dostarczane przez Inuitów. Od tego momentu Inuici musieli polegać na bardzo niepewnej pomocy federalnej. Następne czterdzieści lat było najtragiczniejszym okresem w historii narodu. Przerwanie handlu, przy praktycznej niemożliwości powrotu do dawno zapomnianej tradycji, wywołało ostry kryzys społeczny wśród Inuitów. Jego skutkiem był głód, zniechęcenie, poczucie beznadziei i wysoka śmiertelność. Pomoc federalna dostarczała zaledwie podstawowych środków do życia. Przymus szkolny zmuszał Inuitów do oddawania swych dzieci do odległych szkół, co prowadziło do dezintegracji rodziny lub zamieszkania w budowanych przez rząd osiedlach i do reszty odrywało ich od tradycji.
[edytuj] Odrodzenie: Terytorium Nunavut
Inuici wydawali się być kolejnym narodem skazanym na zagładę. Pierwszą i udaną próbą ratowania był pomysł wywarzenia regionalnego produktu. Inuici niewiele umieli, poza polowaniami. Nie wytworzyli też żadnej trwałej kultury materialnej, ani formy sztuki. Z powodzeniem jednak nauczono ich rzeźbić w kamieniu. Powszechnie występujący na terenach arktycznych tzw. kamień mydlany, o szarej lub ciemno zielonej barwie, miękki i łatwy w obróbce, był znakomitym surowcem, a Inuci okazali się zdolnymi rzeźbiarzami. Rzeźbione przez nich figurki arktycznych zwierząt stały się cenionymi suwenirami i można je nabyć w każdym sklepie z pamiątkami w Kanadzie. To pozornie nieistotne wydarzenie odwróciło los narodu. Inuici zaczęli zarabiać na siebie i znajdując nowe powołanie, przełamali błędne koło niemożności. Ostatnim akordem odrodzenia narodowego i kulturowego Inuitów było utworzenie (1999) terytorium Nunavut; dało ono Inuitom znaczną autonomię. Nowy, autonomiczny region został powołany 1 kwietnia 1999 roku - Inuici otrzymali około 350 tys. km2 i rezerwę federalną w wysokości ponad miliarda dolarów kanadyjskich na okres 14 lat. Mają też prawo do polowań i równorzędnego przedstawicielstwa w nowopowstających instytucjach zarządzających zasobami naturalnymi środowiska, a także prawo do wpływów za gaz, ropę i surowce mineralne.
