Gwardia Ludowa
Z Wikipedii
Gwardia Ludowa, GL - organizacja zbrojna PPR utworzona 6 stycznia 1942 r. Jednolitą ogólnopolską nazwę przyjęto w marcu 1942 r.
Gwardia Ludowa miała w założeniu prowadzić konspiracyjną walkę z hitlerowskimi Niemcami poprzez działania partyzanckie, niszczenie transportów wroga, dezorganizację administracji. GL wykonywała również akcje odwetowe (zob. Zamach na Café Club), zamachy na przeznaczony wyłącznie dla esesmanów Bar Podlaski. Oddziały GL wzięły udział w obronie Zamojszczyzny. Dodatkowo GL zajmowała się prowadzeniem wywiadu.
GL rozpoczęła działalność zbrojną w maju 1942 r. w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego i Radomia. Do końca 1942 r. organizacja objęła całe Generalne Gubernatorstwo i część ziem polskich włączonych do III Rzeszy. Początkowy najwyższy szczebel stanowił okręg, w miarę rozwoju organizacji łączono je w obwody. Obwody Gwardii Ludowej: I - warszawski, II - lubelski, III - radomski (od 1943 r. - radomsko-kielecki), IV - krakowski, V - łódzki i VI - śląski. Obwody podzielone były ogółem na 18 okręgów.Okręgi dzieliły się na powiaty, dzielnice i rejony. Dodatkowy obwód, lwowski, został latem 1943 r. przekazany partyzantom radzieckim.
Naczelne dowództwo Gwardii Ludowej stanowiły władze (Sekretariat) Polskiej Partii Robotniczej. Pierwszym dowódcą GL był Bolesław Mołojec (jego szefem sztabu był Marian Spychalski w okresie styczeń - sierpień 1942 r.), po nim Franciszek Jóźwiak w okresie sierpień 1942 - grudzień 1943 r. Działalnością GL kierowało Dowództwo Główne podzielone na oddziały: I operacyjny, II informacyjny, III zaopatrzenia i uzbrojenia, IV organizacyjny, V propagandy, VI sanitarny. Każdy członek PPR był jednocześnie gwardzistą. Struktura organizacyjna była ściśle związana z strukturą PPR. Najmniejszą jednostką była placówka. Działały oddziały z podziałem na jednostki polowe (partyzanckie) i jednostki garnizonowe (grupy wypadowe). W większych miastach istniały grupy specjalne - tzw. specgrupy do akcji dywersyjnych. W czerwcu 1943 wprowadzono stopnie wojskowe — poprzednio był tylko podział na: żołnierzy, podoficerów i oficerów bez określonych stopni, aczkolwiek w niektórych oddziałach partyzanckich stopnie wojskowe stosowano od początku. Oddziały GL w 1943 roku podzielone były na sekcje, drużyny, plutony i kompanie; największą jednostką był od lata 1943 batalion. Kadrę dowódczą stanowili oficerowie i podoficerowie Brygad Międzynarodowych w Hiszpanii, oficerowie i podoficerowie rezerwy WP oraz przechodzący z innych organizacji i zbiegli z niewoli oficerowie radzieccy. Latem 1943 roku współpracę z GL nawiązał generał Michał Żymierski-"Józef" i w kilka tygodni później został doradcą wojskowym w wydziale operacyjnym GL. Prowadzone były kursy podoficerskie i szkolenie wojskowe. Znakiem był piastowski orzeł, a nieoficjalnym hymnem "Marsz Gwardii Ludowej".
Gwardia Ludowa latem 1942 r. liczyła ok. 3-4 tys. członków, jesienią 1943 r. - ok. 8-10 tys. w tym 1600 ludzi w oddziałach partyzanckich - zanotowano zmniejszenie ich liczebności w porównaniu z okresem letnim gdy liczyły ponad 2 tysiące. Z obliczeń wynika, że przeciętny wiek żołnierza GL wynosił 30 lat ale 66% ogółu gwardzistów nie przekroczyła 30 roku życia, zaś w oddziałach partyzanckich 80% miało poniżej 30 lat. Pod względem składu socjalnego około 41% stanowili chłopi, 29% robotnicy, 4% inteligencja, 22% inni i bez zawodu. Ponad 37% miało przeszkolenie wojskowe w przedwojennym WP, zaś około 20% walczyło w wojnie obronnej Polski 1939 r. Około 10% przeszło z ZWZ-AK lub BCH. Oprócz Polaków w GL brali licznie udział zbiegli z niewoli niemieckiej jeńcy radzieccy i żydowscy uciekinierzy z Gett, aczkolwiek nigdy nie byli grupą dominującą. GL działająca w getcie warszawskim i krakowskim współtworzyło ŻOB, z którą GL zza murów utrzymywała kontakt i udzielała pomocy. Trzon organizacji stanowiła rwąca się do walki zbrojnej młodzież w tym przechodząca z innych organizacji. Walki partyzanckie wspierały atakującą Niemców Armię Czerwoną. We wrześniu 1943 GL otrzymała pierwsze niewielkie zrzuty broni z ZSRR - do końca roku w sześciu zrzutach dostarczono niewiele ponad 100 sztuk broni. Większe walki spośród 120 starć stoczonych przez GL z Niemcami to: 24 IX 1942 pod Szwedami zwycięska walka z kompanią żandarmerii stoczona przez oddział GL im. Tadeusza Kościuszki 26 XI 1942 r pod Kołomaniami na kielecczyźnie bitwa oddziału por. I. Robba "Narbutta" z niemieckim batalionem specjalnym zakończona przebiciem się partyzantów. 6-8 XII 1942 w lasach parczewskich oddział im. Józefa Bema dowodzony przez F. Kowalowa "Fiodora" jako pierwszy w GL stoczył trzydniową bitwę z silną niemiecką ekspedycją karną wspieraną przez artylerię, samochody pancerne i samoloty. Partyzanci po 3 dniach walk przebili się z okrążenia, a już po kilku dniach 17 grudnia 1942 roku zdobyli miasto Ostrów Lubelski. Kolejna bitwa w lasach parczewskich miała miejsce 22-24 IV 1943. W obu przypadkach partyzantom udało się przebić z okrążenia. 15 XII grudnia 1942 roku - akcja oddziału por. "Narbutta" na jedyną w Polsce kopalnię pirytu w Rudkach k. Nowej Soli - gwardziści na kilka tygodni unieruchomili kopalnię. 14 V 1943 pod Zalezianką k. Suchedniowa, 7 VIII 1943 pod Zabudziskami powiat skierniewicki, oddział im. Pułaskiego dowodzony przez por. Ignacego Robba "Narbutta" stoczył całodzienną walkę z siłami SS, Wehrmachu i żandarmerii - 20 gwardzistów poległo lub zostało rannych, jednak większość ludzi "Narbutta" przebiła się. Oddział "Narbutta" liczący na przełomie 1942/43 około 230 ludzi był jednym z najaktywniejszych oddziałów GL oraz najsilniejszym oddziałem partyzanckim jaki pojawił się w GG po śmierci majora "Hubala" i rozwiązaniu jego oddziału. 18 X 1943 w lasach parczewskich oddziały GL zostały okrążone przez silne oddziały hitlerowców wspieranych przez samoloty zdołały się jednak przebić zabijając lub raniąc 25 hitlerowców, same tracąc kilku zabitych.
22 X 1943 pod Kochanami w lasach lipskich (pow. janowski), oddziały dowodzone przez W. Skrzypka i K. Herzenbergera zostały zaatakowane przez duże siły antypartyzanckie. 24 X 1943 na Diablej Górze powiat opoczyński oddział im. Bema (dowódca W. Kowalczyk "Józek") stoczył całodzienną walkę z hitlerowską obławą, a nocą wydostał się poza pierścień okrążenia. GL przeprowadziło 39 akcji uwalniania więźniów najbardziej znane to: rozbicie w nocy z 9/10 września 1942 więzienia w Kraśniku przez oddział im. T. Kościuszki i uwolnienie kilkudziesięciu więźniów Wykonane 7 listopada 1942 przez oddział partyzancki im. T. Kościuszki uderzenie na obóz pracy w Janiszowie, likwidacja jego komendanta Petera Ignaca i uwolnienie 350 Żydów-więźniów - część z nich dołączyła do GL. Rozbicie w dniu 28 listopada 1942 roku przez oddział GL "Edka" obozu pracy w Zakrzówku powiat Iłża i uwolnienie ponad 100 więźniów. Rozbicie przez oddział im. D. Czachowskiego 7 maja 1943 aresztu w Zwoleniu i uwolnienie 30 więźniów.
Organem prasowym GL było pismo "Gwardzista".
W dniu 22 lipca 1943 roku oddział NSZ "Sosna" dowodzony przez agenta radomskiego Gestapo zarazem dowódcę Akcji Specjalnej NSZ okręgu Radom - Huberta Jurę "Toma" zlikwidował złożony głównie z Żydów oddział GL w lasach koło Przysuchy - był to pierwszy taki przypadek. W dniu 9 sierpnia 1943 r. w lesie koło Borowa (pow. Kraśnik) na tle walk wrogich sobie organizacji podziemnych oddział Narodowych Sił Zbrojnych otoczył, rozbroił, a następnie rozstrzelał oddział GL im. Jana Kilińskiego (ok. 26-28 osób). Oddział ten powstały w połowie lipca 1943 roku składał się z młodzieży wiejskiej z kraśnickiego, było w nim także 2 Żydów zbiegłych z Getta oraz żołnierz radziecki zbiegły z niewoli niemieckiej, a dowodził oddziałem b. podoficer ZWZ-AK, uczestnik wojny obronnej Polski w 1939 r. -por. J. Skrzypek "Słowik". "Ząb" oskarżył ich o propagandę komunistyczną, a także o mordy i rabunki dokonane przez oddział Liska - Józef Lisek "Lisek" został w czerwcu 1943 roku (a więc przed zbrodnią w Borowie) skazany przez GL na karę śmierci i stracony za bandytyzm, a jego formalnie podporządkowana GL grupa rozproszyła się - część ściśle podporządkowano GL, zaś kilku z zastępcą "Liska" M. Młynarskim ps. "Orzeł" przeszło do oddziału NSZ "Stepa" gdzie "Orzeł" został dowódcą jednej z grup i wyróżniała się później w zabijaniu żołnierzy GL. Prawica, a głównie NSZ zlikwidowała w 1943 roku kilka oddziałów GL. W tym okresie dochodziło także do zabójstw osób związanych z AK i NSZ dokonywanych przez bojówki i oddziały GL-AL. Różne były przyczyny walk bratobójczych: uznawanie przez NSZ od wiosny 1943, że wrogiem numer 1 jest ZSRR i wydana w związku z tym instrukcja Komendanta Głównego NSZ dla Akcji Specjalnej NSZ stanowiąca iż podstawowym zadaniem tej formacji jest "oczyszczenie terenu z wrogich formacji mniejszościowych - ukraińskich, żydowskich i sowieckich", a podejmowanie zbrojnej walki z hitlerowskimi ekspedycjami karnymi dopuszczalne jest tylko "w razie rażącej niesłuszności represji okupanta", spory udział w GL Żydów i zbiegłych jeńców radzieckich, co było wrogo przyjmowane zwłaszcza przez NSZ, podejmowane przez GL ekspropriacje celem zdobycia środków na działalność (wbrew propagandzie organizacja żadnych pieniędzy z zagranicy nie otrzymywała) oraz rekwizycje w folwarkach i dworach celem zdobycia żywności i pieniędzy, porachunki o broń zrzutową i na tle samowolnego przechodzenia z jednej organizacji do drugiej, wchłonięcie przez GL paru oddziałów "dzikich" czy wręcz rabunkowych tzn. nikomu do tej pory niepodporządkowanych i niezdyscyplinowanych, ostre wzajemne zwalczanie propagandowe itd. Na szczeblu obwodu czy okręgu oddziały GL akcji zaczepnych wobec prawicy nie podejmowały, bo było to sprzeczne z głoszonym wówczas programem tzw. Frontu Narodowego i dążeniem do utworzenia takiego frontu.
1 stycznia 1944 r. powstała Armia Ludowa i Gwardia Ludowa weszła w jej skład.
Główne postaci z GL to:
Zobacz też:
