Glosariusz hinduizmu
Z Wikipedii
Hinduizm
Oto lista pojęć związanych z hinduizmem, które znajdują się (niebieskie) lub powinny się znaleźć (czerwone) w polskiej Wikipedii. Oczywiście listę tę można rozszerzać. Podstawowe zagadnienia z innych dziedzin wiedzy znajdziesz na liście przegląd dziedzin wiedzy.
[edytuj] Indeks
A – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L – M – N – O – P – R – S – Ś – T – U – W – Z
[edytuj] A
- adwajta – indyjska filozofia niedualna, podstawa wedanty
- adźiwikowie – jedna z religijnych wspólnot hinduizmu
- agamy – pisemny przekaz nauk
- Agni – Ogień, Płomień; żywioł ognia; bóstwo czy anioł Ognia
- agnihotra – wedyjski rytuał ogniowy
- Ahi Bundhnja – wąż głębiny w mitologii wedyjskiej
- ahinsa – zasada niekrzywdzenia i niezabijania stworzeń
- ahmadija – muzułmański ruch mesjanistyczny z Pakistanu
- amrita / amata / dutsi / kanro – nektar nieśmiertelności, boski napój
- ananda – stan szczęścia i błogości, wrodzona rozkosz ducha
- Ananda Marga – tantryczno-jogiczna organizacja duchowa z Bengalu
- Ananta – nieskończoność; imię węża w mitologii Indii
- anawa – ego, egotyzm, złudna niższa jaźń w naukach jogi
- Ardźuna, Arjuna – dowódca armii Pandawów z Ramajany
- asana – pozycja ciała i postawa umysłu w jodze; mata do siedzenia, siedzisko
- asura – nienaturalny, nienormalny, demon lub diabeł, zły duch
- aśrama – świątynia, pustelnia; etap życia
- aświnowie – bliźnięta; para boskich braci bliźniaków
- Atharwaweda – czwarta Weda, hinduskie pisma święte
- atman – jaźń, dusza, mieszkaniec serca
- awatara – zstąpienie bóstwa w ludzką postać
- awidja – niewiedza, ignorancja, głupota
[edytuj] B
- Balarama – brat Śri Kryszny
- Bhagawad Gita – święta księga hinduizmu; traktat 18 lekcji jogi
- bhagawan – pan, władca, mistrz, błogosławieństw dawca
- bhakta – wielbiciel, ofiarnik, czciciel
- bhakti – oddanie duchowe, uwielbienie, żarliwość, adoracja bóstwa
- bhakti joga – joga duchowego oddania i wielbienia
- bharatanatiam – klasyczny taniec indyjski
- Bhima – groźne imię Boga Śiwa
- bindi – czerwona kropka na czole kobiety
- bodhi – oświecenie, ucieleśnienie światłości
- Bractwo Zakonne Himavanti – hinduistyczna organizacja zakonna śiwaitów kaszmirskich
- brahmaćarja – wstrzemięźliwość, celibat, boskie przewodnictwo, posłannictwo
- Brahma – pierwsza forma boskiej trójcy, stwórca życia, kreator
- Brahman – Wszechduch, Absolut, Bóg-Duch, kapłan hinduistyczny, "oddech umysłu"
- Brahmany – komentarze objasniające rytuały wedyjskie i sens ofiary
- braminizm – powedyjski nurt religijny kasty braminów
[edytuj] C
- Czakra – krąg, okrąg, wir, ośrodek skupienia ducha w ciele
- Czintamani – ćinta-mani, świadomości klejnot, moc spełniająca życzenia
[edytuj] Ć
- ćaitanja – światłość, duchowo obudzona świadomość; wielki święty indyjski (1485-1534)
- ćakra – koło, okrąg; krąg czcicieli Boga; ośrodek subtelnej energii
- ćandra – ksieżyc, bóstwo księżyca
- ćela – sługa, służebnik, wierny uczeń mistrza, adept
- ćetas – inteligencja, świadome myślenie, zrozumienie, zdolność pojmowania
- ćit, ćitta, ćittam – trzy pojęcia oznaczające świadomość siebie osadzoną w ośrodku serca
[edytuj] D
- Dakśa, daksza – jeden z siedmiu wieszczów wedyjskich
- damaru – śiwaicki bębenek rytualny zwężony w środku, używany w Tybecie
- danda – święta laska, kij dharmy samnjasina
- darshan (darśana) – widzenie bóstwa lub guru
- Dattatreja – wielki jogin, mistrz adwajta wedanty, troista inkarnacja
- dewa – Bóg, Anioł, Świetlista Istota, Niebianin
- Dewi – Bogini, dziewica, niebianka, anielica
- Dewaczan – Niebiosa zapełnione przez Anioły
- dewadasi – tancerka świątynna, "służebnica bogów"
- dharma – prawo, zasady duchowe, nauka i praktyka, reguły drogi
- dhjana (dhyāna) – medytacja, płynięcie ku światłu, pojazd światła
- Djaus, Diw – Niebo, Bóg niebios, ojciec niebios
- Durga – groźna forma Bogini Śakti, niszczycielka zła i demonów
- dwapara juga – trzeci okres Mahajugi, wiek brązowy w hinduizmie
- Dźagannatha – "Strażnik Planety", znana forma Kryszny czczona w wisznuizmie
- dżina – zwyciężca, adept hatha jogi, mistrz dżinizmu
- dźiwa – dusza, jaźń żyjąca wewnątrz cielesnej powłoki
- dźjoti, jyoti – światło, blask
- dźniana – cudowny dar Bożej mądrości, przenikliwe zrozumienie boskich spraw i zasad
[edytuj] E
- ekagrata – jednolitość, zwartość, stały stan skupienia w jodze
- Elefanta – wyspa w zatoce bombajskiej
- Elura – miasto z zespołem znanych zabytków wykutych w skale
[edytuj] F
[edytuj] G
- gandharwa – klasa niebiańskich istot, półbogów Upadewa o dobrej naturze i wielkim artyzmie
- Ganeśa – "Pan Zastępów", starszy Syn Boga Śiwa i Bogini Parwati, ucieleśnia mądrość i wiedzę
- Ganga – sposzcz. Ganges, święta rzeka w Indii
- Garuda – ptak wasana Boga Wisznu, rodzaj wielkiego orła
- gatha – duchowe nauki i instrukcje podane rytmicznym wierszem do recytacji
- gopi – pasterka, tancerka, dusza wielbiąca pana Krysznę
- gryhastha – etap gospodarza domu w życiu
- guna – więź, związanie, połączenie, zasada twórcza
- guru – mistrz i przewodnik duchowy, nauczyciel
- guru-dakśina – datek na rzecz mistrza i jego świątyni czy szkoły religijnej
- gurukula – dom guru, aśrama, stała rezydencja mistrza, centrum duchowe
[edytuj] H
- Hanuman – król małp, koalicjant Ramy w walce z demonem Rawaną
- Hare Kryszna – nazwa organizacji wisznuickiej; mantra indyjska
- Harihara – bóstwo będące zjednoczeniem Boga Śiwa i Wisznu
- Himawanti – ezoteryczna Bogini znana z północnoindyjskiego śiwaizmu, matka Parwati
- hinduista – specjalista z zakresu religii lub wyznawca hinduizmu
- hinduizm – licząca około miliard wyznawców najstarsza religia ludzkości
- holi – indyjskie święto wiosny w pełnię Księżyca
[edytuj] I
- Indra – "siła", wedyjski władca niebios Swargi, anielski Bóg Gromu, władca losu
- inkarnacja – wcielenie duszy indywidualnej w materialną postać bytu
- iśa (īśā/na) – pan, władca, duch w sercu; indyjskie imię Jezusa
- iśwara (īśvara) – pan, władca, czwarta emanacja Boga Śiwa odnoszona do serca
- itihasy – legendy, bohaterskie sagi, opowieści mitologiczne jak Mahabharata czy Ramajana
[edytuj] J
- Jadźurweda – jeden z czterech zbiorów świętych pism Wedy
- jadźńa – ofiara ogniowa
- Jama – zakazy moralne; anielskie Bóstwo śmierci i krainy zmarłych
- joga – zjednoczenie, unia, połączenie, jednosć; zbiór dyscyplin duchowych z Indii
- Jogasutry – księga jogi Patandźalego
- jogin – adept jogi, który osiąga zjednoczenie, czwarty etap rozwoju, kaiwalin – wyzwolony
- juga – epoka, długi czas
[edytuj] K
- Kali (Kālī) – Bogini, małżonka Boga Śiwa, ucieleśnienie władzy nad śmiercią i czasem
- kali juga – epoka bogini, wyzwolenia kobiety, panowania nad materią, wiek żelazny
- Kalkin – zbawiciel, wyzwoliciel; imię nadchodzącej awatary Boga Wisznu
- kalpa – okres, epoka, wielki cykl czasu, większy niż juga
- karma, karman – czyn, akcja, los, przeznaczenie, skutek
- kasta – grupa społeczna w kulturze Indii
- Khadżuraho – miasto w Indii z dużą ilością świątyń
- klasyczne tańce hinduskie – opis typowych stylów indyjskiego tańca
- Konarak – miasto w Indii
- Kryszna – deifikwany awatara, wcielenie Boga Wisznu
- krysznaizm – jeden z głównych nurtów wisznuizmu
- Kuma – rzeka w Rosji
- Kundalini – moc ogniowa żeńskiej zasady boskości, śakti
- Kundalini Joga – tantryczna metoda obudzenia ogniowej mocy Bogini
- Kunti – matka pięciu braci Pandawa znanychz eposu Ramajana
[edytuj] L
- Laja Joga – medytacyjna szkoła jogi oparta na pracy z ćakramami i mocy Kundalini
- Lakini – Rudrani, małżonka Boga Rudra, trzeciej emanacji Boga Śiwa, królowa przyrody
- Lakszman – brat króla Rama
- Lakszmi – wisznuicka Bogini, małżonka Boga Wisznu
- Lalita – bogini, małżonka Boga Śiwa czczona w południowym śiwaizmie i tradycji śrividya
- Lalla (sanskr. Lalāsa) – śiwaicka mistrzyni Laja Jogi z XIV wieku
- Linga – śiwaicki symbol Boga-Absolutu, znak prapoczątku stworzenia
- Literatura sanskrycka – opis literatury w starożytnym języku Sanskrytu
[edytuj] M
- Mahabalipuram – miasto w Indii w stanie Tamil Nadu
- Mahabharata – epopeja opisująca dawne dzieje narodu indyjskiego
- Mahadewa – Wielki Anioł, Imię Śiwa
- maha juga – czterowiecze, epoka trwająca 4 miliony 320 tysięcy lat
- mahatma – wielka dusza, tytuł wzniosłego mistrza duchowej hierarchii
- Maheśwara – jedno z imion Śiwy
- Maitreja – nauczyciel Ludzi i Aniołów, pierwotny Dźagad Guru dla wszystkich
- maja – iluzja, złuda, zaćmienie
- Majapur – miasto w Indii
- mala – różaniec modlitewny, zwykle o 108 lub 1008 koralikach
- mantra – słowo, wibracja, dźwięk; ochrona umysłu; fraza modlitewna
- Manu – praojciec i prawodawca ludzkości, idealny wzór człowieczeństwa
- manusmryti – traktat wieszcza Manu, księga braminów
- manwantara – cykl czasu dłuższy niż juga, krótszy niż kalpa
- Mara, Marya – iluzja, koszmar, Zły Duch
- marutowie – niebiane, bogowie światłości, dworzanie Boga Indra oraz Boga Waju
- Matsja – ryba, imię jednej z awatar, wcieleń Boga Wisznu; także asana, pozycja w jodze
- medytacja transcendentalna – rodzaj uwznioślających technik mistycznej kontemplacji
- Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny – najbardziej znana organizacja wisznuitów
- Mira Bai – indyjska poetka z XVI wieku
- Misja Czaitanii – ruch wisznuicki wyrosły z organizacji Hare Kryszna
- Mitra – wedyjski i perski Bóg przyjaźni, życzliwości i miłosierdzia
- mitologia indyjska – lista wedyjskich i hinduistycznych Bogów oraz Bogiń
- moksza – wyzwolenie, ekstaza; skupienie mądrości; czwarty etap praktyki tantry
- mudra – pieczęć, pozycja i gest; zaawansowana praktyka jogi lub tantry
- mumukszu – tęsknota za Bogiem, pragnienie połączenia z Najwyższym
[edytuj] N
- nadi – strumień, subtelny przewód dla energii duchowej; w jodze uczy się o 14 nadi podstawowych
- nada – Boski Głos wewnątrz, wibracja Wszechświata, "dźwięk" ciszy, wibracja Najwyższych, Bezforemnych Niebios
- Narajana – Istota Najwyższego Boga, punkt, w którym Brahma, Wisznu i Śiwa są Jednym
- Narasinha – człowiek-lew, czwarta inkarnacja Pana Wisznu
- natjaśastra – klasyczny traktat o indyjskim tańcu duchowym
- nidra – jogiczny stan świadomości, sen jogiczny bez zjawisk sennych
[edytuj] O
- om – święte słowo mocy rozpoczynające praktykę mantramów, inaczej pranawa
- oświecenie – podstawowy duchowy cel adeptów jogi i tantry, po którym zaczyna się prawdziwa praktyka
[edytuj] P
- pandawowie – pięciu bohaterów eposu Mahabharata, symbol zwycięstwa zła nad dobrem
- paramatma – wyższa jaźń, wyższa dusza, nadjaźń lub naddusza, dusza wszechrzeczy, jaźń wszystkich istot
- Paraśurama – Rama z toporem, jeden z trzech herosów noszących imię Rama
- Parwati – Bogini Parwati, dobrotliwa małżonka Boga Wisznu
- parias – członek społeczności pozakastowej; najemnik, parobek, niewolnik
- Patandźali – indyjski Ryszi, autor traktatu Jogasutry
- Pradźapati (Pradżapati) – aspekt Boskiego Ojca
- prasadam – wegetariański pokarm ofiarowany w czasie pudźy do spożycia, komunia
- pradżnia (prajńa) – prawiedza, mądrość, wszechwiedza, pierwotna zdolność zrozumienia
- prana – siła, energia witalna, moc życia i oddechu, energia słoneczna
- pratjaja – odczuwanie, odbiorczość, intuicyjna percepcja, czujność
- prema – duchowy dar Bożej Miłości, najwyższa i najczystsza postać Miłości
- Prythiwi – Bogini Ziemi; żywioł ziemi w filozofii indyjskiej
- pudźa – msza, nabożeństwo, rytuał religijny, ceremonia
- purany – rodzaj świętych pism indyjskich
- Puri – miasto w Indii, jedna z czterech siedzib Śankaraćarja hinduizmu
- purusza – dusza wszystkich istot planety, doskonały człowiek, dusza doskonałego człowieka
- Puszan – wedyjski Bóg rozkwitu i wzrostu, także duchowego
[edytuj] R
- Radha – małżonka Pana Kryszny
- radźas – druga z trzech gun, pasja, ambicja, namiętność
- raga – przywiązanie lub rodzaj muzyki indyjskiej
- rakszas – demon, zły olbrzym, złośliwiec
- Rama – mityczny bohater i awatara Wisznu, zwycięski pogromca demona Rawana
- Ramajana – epos opisujący dzieje króla Rama i zwycięstwo dobra nad złem
- rasa – smak; w wisznuizmizmie rodzaj związku
- Ratha Jatra – wisznuickie Święto Rydwanu
- Ratri – wedyjska Bogini nocy, wieczora i zmierzchu; noc
- Rebirthing – indyjska joga oddechowa rozpropagowana przez Leonarda Orra
- reinkarnacja – ponowne wcielanie żyjącej duszy (jaźni), atmana
- Rudra – imię Śiwa, aspekt Natury, Przyrody; trzecia emanacja Boga Śiwa, dawca lekarstw
- Rygweda – jedna z Wed – Świętych Ksiąg Starożytnej Indii
- Ryszi – mędrzec, mistrz madrości; klasa istot oświeconych
- ryta – prawo i porządek boski we wszechświecie, zasada ładu i harmonii
[edytuj] S
- Sadguru – zrealizowany guru, nauczyciel świata
- sadhana – dyscyplina praktyki duchowej, która prowadzi do realizacji
- sadhu – święty asceta, mistyk
- samadhi – ekstaza, stan świadomości w którym ustaje myślenie, zjednoczenie
- sampradaja – stowarzyszenie, zrzeszenie, zbór, zgromadzenie, braterska wspólnota joginów
- samourzeczywistnienie – w jodze niższy stopień duchowego oświecenia
- Samaweda – święta księga ekstatycznych pieśni, trzecia Weda
- Samsara / sansara – cierpienie, kołowrót narodzin i śmierci
- sannjasa – wyrzeczenie, najwyższy inicjacyjny stopień ucznia, faza życia
- sangha – wspólnota, bractwo, zbór; grupa praktykujących jogę regularnie
- sankhja – klasyczna filozofia indyjska mająca podstawy w traktacie Bhagawad Gita
- sannjasa – wyrzeczenie, życie mnicha lub mniszki, najwyższy stopień uczniostwa w jodze i tantrze
- sanskryt – starożytny alfabet indoeuropejski
- saptasindhawa – siedem świętych rzek w tradycji indyjskiej
- Saraswati – Bogini, małżonka Boga Brahma, patronka muzyki i wiedzy
- Sathya Sai Baba – kontrowersyjny żyjący mistrz i nauczyciel duchowości, uważany przez zwolenników za awatarę Boga Rama
- Sati – Bogini, pierwsza małżonka Boga Śiwa i córka Dakszy; ceremonia pogrzebowa
- satja juga – epoka prawdy, złoty wiek, pierwsza część czterowiecza
- sattwa – najszlachetniejsza z trzech gun, określająca równowagę wewnętrzną, prawość, zgodność i spokój ducha
- Sawitar – wedyjski Bóg ucieleśniający duszę słońca i źródło życia
- Shirdi Sai Baba (1838-1918) – indyjski święty łączący nauki sufickie i hinduistyczne
- siddha – cudotwórca, doskonały, rodzaj półboskich istot
- siddhi – charyzmatyczna moc duchowa, owoc duchowej realizacji; często dar duchowy, oznaka uświęcenia
- siedem matek – idea pochodzenia ludzkości od siedmiu Matek-Bogiń; Plejady
- Sita – dosłownie: "bruzda", Bogini urodzona w bruździe, małżonka proroka i awatara Rama
- soma – święty napój mający na celu pojednanie z bóstwami niebios
- Subhadra – siostra awatara Kryszny
- Surja – anielski Bóg Słońca; dosłownie "słońce"
- sutra – zwięzły aforyzm służący jako środek do zapamiętania świętych nauk
- swami – Święty, Czcigodny, Dostojny; tytuł świętej osoby; Ojciec Święty
- swastyka – wedyjski symbol pomyślności i powodzenia w formie indyjskiego krzyża
- system kastowy – naturalny system podziału ról społecznych w kulturze wedyjskiej
- sześciu synów – jedna z symbolicznych doktryn wisznuizmu
[edytuj] Ś
- Śaka, Sakka – buddyjski władca uważany za inkarnację Boga Indra
- śakti – moc i potęga boskiej natury, żeński aspekt Boga, Boskość; także siła czy energia Świętego Ducha Bożego udzielająca wszelkich charyzmatów, duchowych darów (siddhi).
- śaktyzm – kult Bogini i żeńskiej mocy w hinduizmie, podstawa tantry
- Śankara – reformator hinduizmu
- siddhi – cudowne zdolności i moce
- Śikhara – typ północnoindyjskiej świątyni
- Śiwa – Najświętsze Imię; Łaska, Przychylność, Trzecia Osoba Stwórcy niszcząca grzech, cierpienie, błędy i zło
- śiwaizm – kult Boga Śiwy w hinduizmie
- śrawaka – uczeń słuchający nauk guru na własne uszy
- Śri – jedno z imion Bogini Lakszmi
- Światowe Stowarzyszenie Wisznuickie – organizacja wisznuicka ekumenicznego typu
- święta krowa – o indyjskim szacunku do matki krowy
[edytuj] T
- tamas – trzecia z trzech gun; ciemność, zaślepienie, niewiedza
- tantryzm (śaktyzm) – religijna filozofia i kultura, siła seksualna łącząca pierwiastek żeński i męski
- Tara – forma Bogini, jedna z dziesięciu archetypów małżonki Boga Śiwy, występuje w pięciu postaciach
- tattwa – prawda, prawdziwa istota, podstawowa zasada, prawdziwy byt
- tilaka (bindi) – kropka z pasty sandałowej malowana na czole hinduskich kobiet lub znak malowany na ciele typowy dla danej sampradaji
- tithi – jednostka czasu równa jednemu dniu księżycowemu
- treta juga – druga część czterowiecza, wiek srebrny w naukach hinduizmu
- trimurti – Trójca Święta – Brahma (Kreacja), Wisznu (Utrzymanie), Śiwa (Niszczenie)
- trzech ojców – doktryna wisznuicka
- tulasi – rodzaj kwiatu używanego w ceremoniach religijnych typu "puja"
- turija – stan ciągłej świadomości
- Twaszar – wedyjski Bóg – Architekt, Twórca
[edytuj] U
- Uma – małżonka Boga Śiwa, jedno z imion Bogini Parwati
- Upadewa (Upadeva) – w mitologii indyjskiej: półanioł, półbóg
- upaniszady – sanskrycki gatunek literacki
- Uszas – Bogini świtu, jutrzenki, poranka przed wschodem słońca
[edytuj] W
- wahana – nosiciel, pojazd; zwierzę na którym w ikonografii hinduistycznej podróżuje Bóstwo
- Waju (Vāyu) – wedyjski Bóg powietrza, wiatru, zdrowia i światła
- Wamana – czwarta inkarnacja Boga Wisznu w postaci karła, pogromcy demona Bali
- wanaprastha – faza życia, jedna z czterech aśram
- Waraha – druga inkarnacja Boga Wisznu w postaci Dzika
- warna – kasta, zasadnicza grupa społeczna
- Waruna – wedyjski Bóg czuwający nad ładem i porządkiem wszechświata
- wedanta – indyjski ruch filozoficzny będący kontynuacją i objaśnieniem Wedy
- wedanta sutra – święta księga wedanty
- Wedy (Veda) – święte Pisma indoeuropejczyków, arjan i współcześnie hindusów, indyjska Biblia
- wedyzm – najstarszy kierunek hinduskiej religijności arjan (aryjczyków)
- wegetarianizm – zdrowe jogiczne odżywianie z wyłaczeniem tego co pochodzi z zabijania zwierząt
- wibhuti – cudownie materializowany popiół, symbol czystości i świętości, łaska Pana Śiwy
- Wisznu – jedna z postaci trimurti odpowiedzialna za utrzymanie Wszechświata, Bóg w wisznuizmie
- wisznuizm – jeden z trzech głównych nurtów religijności i duchowości indyjskiej
- Wrindawana – święte miasto wisznuitów w Indii
- Wrytra – demon, asura, zły duch, demon złej myśli i negatywizmu pokonany przez Boga Indra
[edytuj] Z
[edytuj] Ź
[edytuj] Ż
Zobacz też: mitologia indyjska