Dolomity
Z Wikipedii
Dolomity (wł. Dolomiti, niem. Dolomiten) - pasmo górskie w północno-wschodniej części Włoch (znajdujące się niemal w całości na ich terenie), leżące na terenie Alp Wschodnich, w południowej części Alp Wapiennych. Leży pomiędzy dolinami: Val Rendena na zachodzie, Piawa na wschodzie oraz Pustertal na północy. Najwyższe szczyty Dolomitów to: Marmolada - 3342 m n.p.m. (masyw górujący nad okolicą), a następnie Antelao - 3263 m n.p.m., Tofany. Kraina geograficzna, do której należą Dolomity to Tyrol Południowy, południowa część masywu leży na terenie prowincji Belluno, zachodnia - prowincji Trydent.
Dolomity nie stanowią wyraźnego łańcucha górskiego. Składają się z grup skalnych oddzielonych głębokimi dolinami i wysokimi, lecz na ogół łatwo dostępnymi przełęczami. Najważniejsze grupy: Małe Dolomity, Gruppo delle Pale, Gruppo di Marmarole, Puez, Fanes, Langkofel/Sassolungo, Marmolada, Guppo di Sella, Puez/Ciër, Rosengarten/Catinaccio, Lagorai, Civetta, Pelmo, Tofana, Cristallo, Antelao, Sorapis, Dolomiti Bellunese, Dolomity Sextenerskie. Grupą położoną na zachód od Adygi, lecz niewątpliwie wchodzącą w skład Dolomitów są Dolomity Brenty.
Dolomity w dużej części składają się z odkrytych skał - wapieni i dolomitów oraz częściowo - riolitów. W dolinach lasy szpilkowe. Dolomity charakteryzuje się bardzo malowniczą rzeźbą terenu spowodowaną ich erozją. Pod względem geologicznym Dolomity stanowią fragment południowego skrzydła Alp Wapiennych. Składają się z płaszczowin wchodzących w skład tzw. Jednostek Austryjskich sfałdowanych w fazie austryjskiej orogenezy alpejskiej, pod koniec trzeciorzędu (górna kreda). Osady jurajskie i kredowe tych jednostek zostały niemal całkowicie zerodowane; istniejące dolomity i wapienie uformowane zastały w triasie. Osady triasowe leżą na formacjach permskich, pod którymi znajduje się gruba warstwa kwaśnych skał wylewnych (głównie riolity), leżących bezpośrednio na silnie zmetamorfizowanym starszym podłożu. W niektórych miejscach riolity ukazują się bezpośrednio na powierzchni.
Dolomity stanowią bardzo atrakcyjny turystycznie teren zarówno dla narciarzy, jak i wspinaczy skalnych. Tereny są również bardzo atrakcyjne dla uprawiania turystyki na rowerach górskich. Duża ilość poszarpanych grani, turni i baszt skalnych, stoki górskie są bardzo strome; liczne pionowe urwiska i kilkusetmetrowe pionowe skalne ściany. Dużo głębokich dolin. Zaawansowane zjawiska krasowe.
Rdzenna, zanikająca już ludność Dolomitów to Ladynowie, posiadający własną kulturę i język ladyński, którym posługuje się jeszcze niewielka część mieszkańców (ok. 30 000). Gromadzeniem informacji o kulturze ladyńskiej zajmują się Institut Ladin Micurá de Rü w San Martin (Alta Badia) oraz muzeum etnograficzne w Vigo di Fassa.
Spośród wielu ośrodków sportów zimowych w Dolomitach najbardziej znana za sprawą Olimpiady Zimowej z 1956 roku jest Cortina d'Ampezzo oraz rejony Val Ghërdina/Grödental/Val Gardena, Alta Badia, Canazei, Reba/Arabba, Madonna di Campiglio, gdzie odbywają się regularnie zawody o Puchar Świata. Dolomity posiadają również wiele letnich stacji klimatyczno-wypoczynkowych. Należą do nich miedzy innymi: Sexten, Innichen, Corvara, Ortisei, Selva Val Ghërdina/Wolkenstein, Predazzo, Cavalese, Alleghe, San Martino di Castrozza.
[edytuj] Główne szczyty
Nr. | Nazwa | Wysokość (m n.p.m.) | Nr. | Nazwa | Wysokość (m n.p.m.) |
---|---|---|---|---|---|
1. | Marmolada | 3344 | 23. | Pala di San Martino | 2996 |
2. | Antelao | 3263 | 24. | Catinaccio (niem. Rosengartenspitze) | 2981 |
3. | Tofana di Mezzo | 3241 | 25. | Marmarole | 2961 |
4. | Sorapiss | 3229 | 26. | Cima di Fradusta | 2941 |
5. | Monte Civetta | 3220 | 27. | niem. Fermedaturm | 2867 |
6. | Gran Vernel | 3145 | 28. | Cima d'Asta | 2848 |
7. | Monte Cristallo | 3199 | 29. | Cima Canali | 2846 |
8. | Cima di Vezzana | 3191 | 30. | Croda Grande | 2839 |
9. | Cimon della Pala | 3186 | 31. | Torri del Vajolet | 2821 |
10. | niem. Langkofel | 3178 | 32. | Sass Maor | 2816 |
11. | Monte Pelmo | 3169 | 33. | Cima di Ball | 2783 |
12. | Cima dei Tre Scarperi (niem. Dreischusterspitze) | 3162 | 34. | Cima della Madonna (Sass Maor) | 2751 |
13. | Piz Boè (niem. Boespitze) | 3152 | 35. | Cima della Rosetta | 2741 |
14. | Croda Rossa d'Ampezzo (niem. Hohe Gaisl) | 3148 | 36. | Croda da Lago | 2701 |
15. | Piz Popen | 3143 | 37. | niem. Central Grasleitenspitze | 2705 |
16. | niem. Grohmannspitze | 3111 | 38. | Monte Schiara | 2562 |
17. | Croda dei Toni (niem. Zwölferkofel) | 3094 | 39. | Sasso di Mur | 2554 |
18. | Cima Undici (niem. Elferkofel) | 3092 | 40. | Cima Dodici | 2338 |
19. | Sass Rigais (niem. Geislerspitzen) | 3027 | 41. | Monte Pavione | 2336 |
20. | Tre Cime di Lavaredo | 3003 | 42. | Cima di Posta | 2235 |
21. | Catinaccio d'Antermoia (niem. Kesselkogel) | 3001 | 43. | Monte Pasubio | 2232 |
22. | Cinque Dita (niem. Fünffingerspitze) | 2997 |
[edytuj] Zobacz również
- via ferrata
- Gruppo Di Brenta
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Strona poświęcona narciarstwu w Dolomitach (it) (de) (en) (es)