Demografia historyczna

Z Wikipedii

Demografia historyczna - nauka pomocnicza historii zajmująca się badaniem dziejów populacji ludzkich. Od klasycznej demografii odróżnią ją przede wszystkim zastosowanie specyficznych źródeł, powstałych z reguły w okresie pre-statystycznym. Są to między innymi:

• akta metryklane (księgi chrztów, ślubów i zgonów)

• spisy kościelne (księgi status animarum)

• spisy podatkowe

[edytuj] Historia

Demografia historyczna jest jedną z najmłodszych nauk pomocniczych historii. Za jej twórcę uznaje się francuskiego historyka Louisa Henry'ego, autora programu badań mających na celu poznanie dziejów populacji Francji od XVII wieku. Opracowana przez niego metoda 'rekonstrukcji rodzin' dokonywanej w oparciu o księgi parafialne stała się podstawową techniką stosowaną w tzw. szkole francuskiej, do której przedstawicieli zaliczają się między innymi: Pierre Goubert, Michel Fleury, Philippe Ariès, Hervé Le Bras. Konkurencyjna w stosunku do niej szkoła angielska, reprezentowana przez Petera Lasletta i Johna Hajnala, więcej uwagi poświęcała wykorzystaniu spisów ludności oraz zbiorczej analizie ksiąg metrykalnych.

Polska demografia historyczna rozwijała się głównie pod wpływem szkoły francuskiej. Jej główni przedstawiciele to między innymi Irena Gieysztorowa, Marek Górny, Cezary Kuklo. Od roku 1967 wydawany jest też periodyk 'Przeszłość Demograficzna Polski'.

[edytuj] Techniki badawcze

Metoda agregatywna - technika badawcza polegająca na wykorzystaniu spisów ludności sporządzanych w celach skarbowo-administracyjnych lub ksiąg status animarum do zbiorczej analizy statystycznej badanej populacji. W zależności od ilości i dokładności informacji zawartych w źródle pozwala ona na określenie między innymi następujących cech opisywanej społeczności: jej wielkości, struktury wiekowej i społecznej, proporcji pomiędzy płciami i poszczególnymi grupami wiekowymi, występujących w niej typów gospodarstw domowych.

Rekonstrukcja rodzin - technika badawcza polegająca na wykorzystaniu ksiąg parafialnych (chrztów, ślubów oraz zgonów) w celu uzyskania informacji na temat funkcjonowania poszczególnych rodzin (będących podstawową jednostką analizy) oraz całych społeczności. Stosowanie jej podzielić można na następujące fazy:

• wyróżnienie (w oparciu o księgi ślubów) związków małżeńskich;
• określenie (w oparciu o księgi chrztów i zgonów) cech demograficznych współmałżonków;
• odnalezienie (w księgach chrztów) dzieci urodzonych w danym małżeństwie;
• określenie (za pomocą ksiąg zgonów) długości życia dzieci;
• przeprowadzenie zbiorczej analizy statystycznej populacji zrekonstruowanych rodzin.

Zastosowanie rekonstrukcji rodzin pozwala przede wszystkim na uzyskanie danych dotyczących wieku zawierania małżeństw, długości ich trwania, dzietności, śmiertelności dzieci, odstępów między porodami. Ograniczenia tej techniki wynikają z dostępności źródeł (potrzebne są kompletne księgi parafialne z co najmniej kilkudziesięciu lat) oraz cech badanej społeczności (o ile może być ona bez trudu stosowana do opisu parafii odznaczających się niewielką ruchliwością przestrzenną swych mieszkańców, to zawodzi w przypadku analizy ludności odznaczającej się dużą mobilnością).

Za przykład zastosowania techniki rekonstrukcji rodzin w Polsce służyć może praca Cezarego Kuklo Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie, w której określone zostały następujące cechy społeczności mieszkańców parafii Św. Krzyża:

	Lata 1740-1769	Lata 1770-1779
Średni wiek zawierania pierwszych małżeństw (kobiety)	22,6 lat	21,8 lat
Średni wiek zawierania pierwszych małżeństw (mężczyźni)	28,8 lat	29 lat
Średni wiek zawierania małżeństw przez wdowy	35,5 lat	34,1 lat
Średni wiek zawierania małżeństw przez wdowców	39,2 lat	41,2 lat
Średni odstęp pomiędzy zawarciem ślubu a urodzeniem pierwszego dziecka	13,9 miesięcy	14,4 miesięcy
Dzieci urodzone w 8 miesięcy po ślubie lub wcześniej	15,4%	12,1%
Średni odstęp pomiędzy urodzeniami kolejnych dzieci	25,8 miesięcy	26,1 miesięcy
Średni czas trwania małżeństwa (czyli do zgony jednego ze współmałżonków)	15 lat	10 lat
Zawarcie kolejnego związku małżeńskiego wśród wdów	37%	33%
Zawarcie kolejnego związku małżeńskiego wśród wdowców	46%	48%
Dzieci nieślubne wśród wszystkich chrztów	9,6%	8,4%

[edytuj] Bibliografia

Ariès Philippe, Historia dzieciństwa, Gdańsk 1995

Flandrin Jean-Louis, Historia rodziny, Warszawa 1998

Gieysztorowa Irena, Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976

Górny Marek, Mieszkańcy parafii pępowskiej w 1777 roku, Wrocław 1994

Kędelski Mieczysław, Rozwój demograficzny Poznania w XVIII i na początku XIX wieku, Poznań 1992

Kuklo Cezary, Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej, Białystok 1998

Kuklo Cezary, Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie, Białystok 1991

Kula Witold, Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963