Bańska Bystrzyca

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Bańska Bystrzyca
Państwo	Słowacja
kraj	bańskobystrzycki
burmistrz	Ján Králik
Powierzchnia	103,37 km²
Położenie	48°44' N 19°8' E
Wysokość	362 m n.p.m.
Populacja (2003) • liczba ludności • gęstość	81 961 792,89 os./km²
Nr kierunkowy	0 48
Tablice rejestracyjne	BB, BC
Położenie na mapie
Strona internetowa miasta

Rynek

Jedna z głównych ulic na starym mieście

Bańska Bystrzyca (słow. Banská Bystrica, węg. Besztercebánya, niem. Neusohl, łac. Neosolium) - miasto w środkowej Słowacji, w tradycyjnym regionie Horehronie. Ośrodek administracyjny kraju bańskobystrzyckiego i powiatu Banská Bystrica.

Bańska Bystrzyca leży na wysokości 350 m n.p.m. nad górnym Hronem, w Kotlinie Bańskobystrzyckiej (słow. Žiarská kotlina), otoczona przez Góry Krzemnickie od wschodu, Wielką Fatrę i Niżne Tatry od północy oraz Rudawy Weporskie i Poľanę od wschodu. Liczba mieszkańców miasta wynosi 80 745 osób [31 XII 2005], powierzchnia miasta - 103,5 km². Współrzędne geograficzne 48°43'57 N, 19° 08'57 E. Dzieli się na dzielnice:

Banská Bystrica,
Fončorda (węg. Foncsorda),
Iliaš (węg. Illésfalva), przyłączona w 1966,
Jakub (niem. Sankt Jakob, węg. Szentjakabfalva),
Kostiviarska (niem. Kostführersdorf, węg. Kisélesd),
Kráľová (niem. Königsdorf, węg. Garamkirályfalva), przyłączona w 1966,
Kremnička (węg. Keremcse),
Kynceľová (węg. Göncölfalva),
Majer (niem. Mayersdorf, węg. Majorfalva), przyłączona w 1966,
Podlavice (niem. Podlawitz, węg. Pallós), przyłączona w 1966,
Radvaň (niem. Burgstädtl/Radwan, węg. Radvány), przyłączona w 1966,
Rakytovce (niem. Hansdorf?, węg. Rakolc),
Rudlová (niem. Rudolphsdorf, węg. Rudló), przyłączona w 1966,
Sásová (niem. Sachsendorf, węg. Zólyomszászfalu), przyłączona w 1966,
Senica (niem. Senitz, węg. Szénás),
Skubín (węg. Szakbény), przyłączona w 1966,
Šalková (niem. Schalksdorf, węg. Garamsálfalva),
Uľanka (niem. Ulmannsdorf, węg. Olmányfalva).

Przez Bańską Bystrzycę przebiega droga krajowa nr 66 z Brezna do Zvolenia. Łączy się z nią droga krajowa nr 59 z Ružomberka. W mieście kończy się biegnąca z południa droga ekspresowa R1. Z północy na południe przebiega przez Banską Bystricę międzynarodowa trasa E77. Zbiegają się tu linie kolejowe z Turčianskich Teplic, Brezna i Zvolenia. 18 km na południe od Bańskiej Bystrzycy w miasteczku Sliač znajduje się duże lotnisko.

Osadnictwo w okolicach Banskiej Bystricy datuje się jeszcze z epoki kamienia i trwa w epoce brązu oraz w czasach celtyckich. Mieszkali tu również Germanie. Bańska Bystrzyca została założona przez Słowaków. Początki dziejów miasta sa związane z obfitymi niegdyś złożami surowców mineralnych: złota, srebra, rudy żelaza, a przede wszystkim miedzi. Na stanowisku archeologicznym Špania Dolina znaleziono narzędzia górnicze z XX-XVII wieku p.n.e.

Pierwsza wzmianka o Banskiej Bystricy pochodzi z 1255, gdy król Węgier Béla IV udzielił miastu licznych przywilejów, z których najważniejszym było prawo wydobywania metali w okolicznych górach. Już od XII wieku do miasta ściągali liczni niemieccy górnicy i rzemieślnicy. Miasto stało się ośrodkiem górnictwa - początkowo wydobywano złoto i srebro, od połowy XIV wieku także miedź, rtęć i ołów. Poza górnictwem kwitły rzemiosło i handel. W późnym średniowieczu miedziana Banská Bystrica była uważana za trzecie co do bogactwa miasto srodkowej Słowacji, po złotej Kremnicy i srebrnej Banskiej Štiavnicy. W XV wieku doszło do słowakizacji ludności górniczej, która dotychczas była czysto niemiecka. W 1495 w Bańskiej Bystrzycy augsburski bankier Jakub Fugger i feudalny pan Spisza Jan Thurzo założyli spółkę handlową Ungarischer Handel, która błyskawicznie osiągnęła ogromne obroty w handlu miedzią, stając się jednym z największych przedsiębiorstw handlowych w ówczesnym świecie. Wojny domowe i wojny z Turkami na początku XVI wieku doprowadziły jednak do stagnacji, a następnie do kryzysu wydobycia. W 1589, pod groźbą najazdów tureckich, miasto otoczono kamiennymi murami obronnymi. Bańska Bystrzyca nie została jednak bezpośrednio zaatakowana przez Turków. Została natomiast spalona w 1605 przez antyhabsburskich powstańców Stefana Bocskaya. Luterańskie wówczas miasto prowadziło walkę jednocześnie z katolickimi Habsburgami, Turkami i węgierską magnaterią. W 1620 na sejmie w Banskiej Bystricy wybrano protestanckiego księcia Siedmiogrodu Gabriela Bethlena na króla Węgier.

W XVIII wieku wyczerpały się złoża miedzi, co wymusiło reorientację miejskiej gospodarki. Najpierw zaczęto eksploatację rud żelaza, jednak również te kopalnie zamknięto w 1788. Rozpoczęto eksploatację drewna, wyrób papieru i płótna. W 1725 powstała pierwsza manufaktura płóciennicza, w ślad za nią otwierano kolejne. Po wielkim pożarze w 1761 odbudowano miasto w stylu barokowym. W 1776 Bańska Bystrzyca stała się siedzibą rzymskokatolickiego biskupstwa, a pod koniec XVIII wieku - władz komitatu Zolyom. W czasach rewolucji przemysłowej w mieście rozwinęły się również inne gałęzie przemysłu i gospodarki. W 1830 powstała pierwsza nowoczesna fabryka (cukrownia), w 1845 - pierwsza kasa oszczędności. W 1873 otwarto linię kolejową do Zvolenia, a w 1884 - do Podbrezovej (w kierunku Brezna. Ostatecznie w Bańskiej Bystrzycy rozwinął się przede wszystkim przemysł drzewny i włókienniczy. W XIX wieku miasto było jednym z ośrodków narodowego słowackiego życia gospodarczego. W 1910 liczyło 10,8 tys. mieszkańców, z czego 5,3 tys. Węgrów, 4,4 tys. Słowaków i 0,9 tys. Niemców.

W okresie międzywojennym Banská Bystrica została mocno dotknięta przez wielki kryzys gospodarczy. Pod koniec II wojny światowe, 29 sierpnia 1944, w Banskiej Bystricy rozpoczęło się Słowackie Powstanie Narodowe. Po wojnie miasto przeszło gwałtowną industrializację - powstały zakłady energetyczne Energetik, elektrotechniczne Tesla, drzewiarskie Smrečina, huty żelaza Závody SNP i wiele innych. W 1966 poszerzono granice miasta poprzez przyłączenie okolicznych wsi. Dziś Banská Bystrica jest nowoczesną metropolią środkowej Słowacji. Od 1990 działa tu Uniwersytet Macieja Bela.

Do zabytków Bańskiej Bystrzycy należą:

staromiejski rynek (Námestie SNP) otoczony gotyckimi, renesansowymi i barokowymi kamienicami mieszczańskimi, z wieżą zegarową z 1552,
romańsko-gotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z gotyckimi ołtarzami i rzeźbami,
kościół pw. Świętego Krzyża z 1452,
późnogotycki pałac - Dom Króla Macieja (Korwina) z 1479,
renesansowy ratusz - obecnie galeria sztuki,
pozostałości murów obronnych: barbakan, trzy bastiony i odcinek muru.