Bóg w buddyzmie
Z Wikipedii
Buddyzm jest religią w której pojęcie Boga odgrywa drugorzędne znaczenie, zaś ostatecznym celem wszystkich Buddystów jest osiągnięcie oświecenia i wyzwolenie się z kręgu kolejnych wcieleń. Niemniej, Buddyzm nie jest religią całkowicie "bezbożną" i w różnych jej wersjach znaleźć można zarówno doktryny całkowicie nie-teistyczne ale z elementami występowania abstrakcyjnego absolutu, jak i mentalistycznie, zabarwione panteizmem, w którym występuje wiele osób posiadających pewne cechy boskości.
[edytuj] Wczesne szkoły buddyjskie i Theravada
W świętych pismach buddyzmu (sutty) Budda kpi z braminów (członków ówczesnej kasty kapłańskiej), twierdząc, że nie spojrzeli oni na Brahmę, a mimo to chcą nauczać innych jak osiągnąć jedność z tym, czego nigdy nie widzieli. Nazywa on ich mowy "głupią gadaniną" i "idiotycznymi, czczymi, pustymi słowami o niczym" (Digha-Nikaya No. 13, Tevijja Sutta). Nie zaprzecza on jednakże istnieniu Brahmy, lecz jedynie ukazuje głupotę tych przewodników duchowych, którzy chcą prowadzić innych tam, gdzie sami nigdy nie dotarli.
Brahma, choć Budda nie przeczy jego istnieniu, nie jest uważany przez Buddę za władcę, wszechwiedzącego, wszechmocnego Boga-Stworzyciela. Brahma, tak jak inne dewy, podlega procesowi zmian, upadku i śmierci. w cyklu narodzin i śmierci (samsarze). Zamiast wierzyć w takiego Boga, który wg. wierzeń buddystów, w rzeczywistości sam nie może uchronić się od ułudy i śmierci, ludzie mądrzy powinni oddać się praktyce Dharmy (prawdy duchowej) nauczanej przez Buddę, w której właściwy pogląd, właściwe myślenie, właściwa mowa, właściwe działanie, właściwe życie, właściwy wysiłek, właściwa uwaga i właściwa medytacja są najważniejsze i prowadzą do duchowego wyzwolenia.
"Pojęcie Boga" nie wchodzi w skład doktryny Buddy nauczanej w sutrach (albo "agamach"), a mającej na celu wyzwolenie od cierpienia. Niektórzy jednak widzą w pojęciu "królestwa Nirwany, w którym nie ma śmierci" ślady bezosobowego, transcendentego Absolutu.
[edytuj] Mahajana - tantryczne doktryny mistyczne
Sytuacja wygląda inaczej w mahajanie i buddyzmie tantrycznym. Spotykamy tu pojęcie wielu buddów będących swego rodzaju "czarownikami", stwórcami i władcami "przestrzeni Buddy" zwanymi buddyjskimi "radżami". Chociaż istnieją niezliczeni buddowie, maja oni tę samą naturę - Tathate ("takość") - i to właśnie w tym sensie Budda określa się mianem "Tathagaty" i nadaje sobie boskie atrybuty, które wynoszą go ponad innych "bogów". Tak można interpretować jego słowa:
- "Ja jestem bogiem ponad innymi bogami i wszystkich bogow przewyższam. Żaden bóg nie jest taki jak ja. Jakże mógłby być ponad mną?" ("Lalitavistara Sutta")
W licznych ustępach Kanonu Palijskiego Budda dowodzi swojej wyższości nad bóstwami bramińskimi. Wg. tych tekstów Królestwo Buddy ("dhatu"), w którym jest on "Świętym Królem" ("Nirvana Sutta"), zawiera się w każdej istocie. “Mahaparinirvana Sutta” i “Anunatva-Apurnatva-Nirdesa” nazywają te niezniszczalną, niepojętą, boską sferę czy też esencję zawartą w każdej istocie Bhudda-dhatu ("sfera Buddy", "natura Buddy" lub "królestwo Buddy").
Teksty te mówią też o pojęciu wszechobecnej, zawierającej wszelką wiedzę, niestworzonej i nieśmiertelnej Podstawie Wszechrzeczy (dharmadhatsu), która jest połączona z królestwem bytów, czyli sattvadhatu i którą jest bodhicitta ("Przebudzony Umysł") lub Dharmakaya ("Prawda") samego Buddy. W "Mahavairocana Sutta" ta natura Buddy jest zwana "Vairocana" i jest symbolizowana przez literę "A". Znajduje się ona w sercu wszelkich stworzeń, a sam Budda mówi o niej:
- "[Mistyczna litera 'A'] ma swe miejsce w sercu: jest Panem wszechrzeczy. Wypełnia ona całkowicie to, co ożywione i to, co nieożywione. 'A' jest najwyższą energią życiową." ("Maha-Vairocana-Abhisambodhi Tantra", str. 331)
Wielki Budda Vairocana jest nazywany "Bhagavat (tj. 'Błogosławiony'), Mistrz Dharmy, Mędrzec, który osiągnął doskonałość, obejmuje wszystko, zawiera w sobie wszystkie światy, jest Wszechwiedzącym, Panem Vairocana". (str. 355) Tekst tantryczny pt. "Sarva-Tathagata-Tattva-Samgraha" kreśli obraz boskiego Buddy Vairocana w następujący sposób:
- "On jest wszechobejmującą Dobrocią, dobroczyńcą, niszczycielem [cierpienia], Wielkim Panem Szczęśliwości, łonem niebios, Wielką Światłością... Wszechwidzącym Władcą... Nie ma początku ani końca... [On jest bogiem] Wisznu... Obrońcą świata, niebios, ziemi... [On jest] żywiołami, niesie dobroć wszelkim istotom, wszystkim rzeczom... [On jest] Błogosławionym Wytchnieniem, Wiecznym... [On jest] jaźnią wszelkich Buddów... [On jest] wszechwiecznym, Panem świata".
Podobne opisy znaleźć można w "Stwarzającym Wszystko Królu Tantry", w którym Przebudzony Umysł (uosobiony jako “Samantabhadra Buddha", czyli "Wszechogarniające Dobro") mówi o sobie w ten sposób:
- "Ja jestem podstawą wszystkiego, co istnieje. Ja jestem nasieniem wszystkiego, co istnieje. Ja jestem przyczyną wszystkiego, co istnieje. Ja jestem pniem wszystkiego, co istnieje. Ja jestem fundamentem wszystkiego, co istnieje. Ja jestem korzeniem istnienia. Jestem "podstawą" wszystkiego, gdyż we mnie zawierają się wszelkie zjawiska. Jestem "nasieniem", gdyż ze mnie rodzi się wszystko. Jestem "przyczyną", gdyż wszystko wychodzi ode mnie. Jestem "pniem", gdyż gałęzie wszystkich zdarzeń wyrastają ze mnie. Jestem "fundamentem", gdyż wszystko opiera się na mnie. Jestem zwany "korzeniem", gdyż jestem wszystkim". ("Najwyższe źródło", str. 157)
