Arthur Nikisch

Z Wikipedii

Arthur Nikisch (ur. 12 października 1855 w Lébényi Szent-Miklós, zm. 23 stycznia 1922 w Lipsku), węgierski dyrygent.

[edytuj] Biografia

Ojcem Arthura był Węgier, a matką Morawianka. Już we wczesnym dzieciństwie wykazywał muzyczne talenty. Ponoć w wieku 7 lat zapisał z pamięci uwerturę do Cyrulika Sewilskiego Rossiniego (Niektóre źródła podają, że była to uwertura do Wilhelma Tella) którą usłyszał tylko raz. W 1866 rozpoczął studia na wiedeńskim konserwatorium, studiował kompozycję (u Dessoffa), skrzypce (u Hellmesbergera) i fortepian. W czasie studiów był uczniem docenianym i kilkukrotnie zdobył nagrody za kompozycje oraz wykonania utwórów na skrzypce i fortepian. Jako skrzypek miał okazje poznać styl wielkich kompozytorów i jednocześnie mistrzów batuty XIX wieku. Będąc solistą grywał pod dyrygencją Brucknera i Liszta. W 1872 roku będąc gościem i skrzypkiem orkiestry na pierwszym Festiwalu w Bayreuth miał okazję grać 9 Symfonię Beethovena pod batutą Ryszarda Wagnera. Na skutek tych doświadczeń podjął prawdopodobnie decyzję o porzuceniu kariery skrzypka i kompozytora na rzecz pulpitu dyrygenckiego, jednakże aż do 1877 pełni funkcję pierwszego skrzypka w Operze Wiedeńskiej. Tutaj ma okazję współpracować z Brahmsem, Verdim i Wagnerem. Był skrzypkiem orkiestry podczas prapremiery II Symfonii Brucknera pod dyrekcją kompozytora. W 1877 przeniósł się do Lipska gdzie początkowo objął posadę asystenta dyrektora Lipskiej Opery, którym był Angelo Neumann. W 1879 został tam pierwszym dyrygentem i pozostał nim do 1889. W tym okresie w jego repertuarze dominowały kompozycje romantyczne oraz nieliczne premiery kompozytorów jemu współczesnych kompozytorów muzyki późnoromantycznej m in. Bruknera (w 1884 roku prowadził prapremierę jego VII Symfonii), będąc 23-latkiem prowadził 'Die Walküre' i 'Tannhäusera'. W 1889 dostaje propozycję objęcia posady pierwszego dyrygenta Bostońskiej Orkiestry Symfonicznej, na którą skwapliwie przystaje i z tą orkiestrą koncertuje po całych Stanach. Ale jest też porażka, jego interpretacja Piątej Beethovena wzbudza liczne kontrowersje i mieszczańska publiczność Bostonu sugeruje mu, że chętnie wymieni go na kogoś bardziej konserwatywnego.

Po powrocie do Europy w 1893 obejmuje Operę w Budapeszcie którą prowadzi do roku 1895. Śmierć Hansa Guido Freiherr von Bülowa w kairskim Hotelu (12 lutego 1894), pierwszego w historii dyrygenta Berlińskiej Filharmonii, otworzyła mu drogę do objęcia posady dyrektora muzycznego tej placówki. Berlińską Filharmonię objął Nikisch w 1895. W tym samy roku przyszła propozycja objęcia posady pierwszego dyrygenta Lipskiego Gewandhausu. Obie propozycje przyjął. Dwa lata później przyszła trzecia: Hamburska Orkiestra Filharmoniczna przez dwa lata obywała się bez pierwszego dyrygenta również na skutek śmierci von Bülowa, ale dopiero w 1897 zdecydowali się powierzyć tę funkcję Nikischowi. Na tych trzech stanowiskach maestro Nikisch pozostał aż do śmierci. Jako szef tych orkiestr nie zaniedbywał artystycznych podróży: jeszcze przed rewolucją grał z berlińczykami Czajkowskigo w Moskwie. W 1904 koncertował gościnnie z Orkiestrą Londyńską, w efekcie sukcesu artystycznego tego przedsięwzięcia w latach 1912-1914 został szefem Londyńczyków i odbył z nimi jeszcze podróż do Stanów Zjednoczonych w 1912. W 1913 dyrygował Pierścieniem Nibelunga w Covent Garden. W 1921 dyrygował w Buenos Aires. Zmarł w 1922 w Lipsku, jego grób znajduje się na cmentarzu Südfriedhof. Jego następcą i w Berlinie i w Lipsku został Wilhelm Furtwängler, wielki admirator sztuki Nikischa.

[edytuj] Osiągnięcia

Jako muzyk był niezrównanym interpretatorem dzieł Berlioza, Schumanna Brahmsa, Czajkowskiego i Brucknera. Słynna była jego "kontrolowana pasja" – w domowym zaciszu pracowicie studiował partytury, lecz próby z orkiestrą i koncerty wprawiały go w stan niemal ekstatycznej radości. Jedną z tajemnic jego sukcesu była niezwykła uprzejmość wobec członków orkiestry, zawsze pełen słów uznania dla instrumentalistów i solistów potrafił wywołać wśród muzyków chęć do zdyscyplinowanej współpracy. Zarówno na próbach jak i podczas koncertów niezwykle spontaniczny co zjednywało tak publiczność jak i wykonawców. Pomimo romantycznych gustów publiczności propagował nową muzykę Mahlera, Straussa i Regera. Prezentował publiczności Berlińskiej także kompozycje Pfitznera, Debussyego, Schönberga. Jako pierwszy dyrygent w historii dyrygował kompletnym komercyjnym nagraniem symfonii – V symfonii Beethovena. Wywarł ogromny wpływ na swoich następców: Fritza Reinera, Arturo Toscaniniego i sir Adriana Boulta. Wpływ sztuki dyrygenciej Nikischa na Leopolda Stokowskiego potwierdza on sam. Od 1905 Nikisch wykładał dyrygenturę na lipskim konserwatorium. Jego uczniem był m.in. Mieczysław Karłowicz.

W 1971 w Lipsku ustanowiono nagrodę imienia Artura Nikischa dla młodych dyrygentów.

[edytuj] Słynne nagrania

• Ludwig van Beethoven – V Symfonia c-moll – Filharmonia Berlińska (1914)
• Carl Maria von Weber – Uwertura do Opery Oberon – Londyńska Orkiestra Filharmoniczna (1914)