Kapadokio
El Vikipedio
En antikva geografio, ""Kapadokio"" estis vasta, enlanda distrikto de Malgranda Azio (la nuna Turkio). En la tempo de Herodoto, la Kapadokianoj okupis la tutan regiono inter la Torosoj Montaro kaj la Nigra Maro. Tiu aŭtoro diras al ni, ke la nomo de la Kapadokianoj ("Katpatouka") estis devenis de la Persioj, dum la Grekoj nomis ilin "Sirioj" aŭ "Blankaj Sirioj" (Leŭkosiri). Sub la rego de pli malfruaj reĝo de la Persia Imperio ili eriĝis en du registaroj, la unu konsistante la centran kaj enlandan eron, al kiu grekaj geografistoj daŭris nomi Kapadokio, dum la alia nomiĝis "Ponto" ("maro"). La erigo jam estis estiĝinte antaŭ la temp de Ksenofono. Post la falo de la Persa registaro, la du provincoj daŭris estis disa, kaj la disecon oni eternigis, kaj la nomo Kapadokio limiĝis al la enlanda provinco (foje nomata Granda Kapadokio), kiu estos la nura temo de la ĉi-jena artikolo.
En tiu senco, la landlimoj de Kapadokio estis la montaro de Toroso en la sudo, en la okcidento la Eŭfrato en la nordo, Ponto, kaj en la oriento, malprecize la granda centra saldezerto. Sed estas neebla defini la limojn ekzakte. Strabo estante la nura antikva aŭtoro kiu skribis ajnan cirkonstancan raporto pri la lando, ege troigis ĝian amplekson; en realeco estis nur ĉirkaŭ 400 kilometroj longe kaj malpli ol 240 kilometroj larĝe.
La reĝlando de Kapadokio ankoraŭ, en la tempo de Strabo, estis sendenpenda ŝtato. Oni donis la nomon, "Kilikio" al la distrikto en kiu estis la ĉefurbo de la tuta lando, "Caesarea Mazaca". La du nuraj urboj, kiujn Strabo juĝis indaj de tiu vorto, estis Caesarea (unue nomita Mazaca) kaj Tyana, ne fora de la pedo de Monto Toroso.
Oni scias malmulton pri la historio de Kapadokio antaŭ ol ĝi fariĝis regato de la Persia Imperio, krom ke la lando estis la hejmo de granda Ĥetida povo, bazita en Hatuso. (la moderna vilaĝo de Boguskoj en nordcentra Turkujo), kiu lasis monumentojn ĉe multaj lokoj.
Post la malkresko de la Siria-Kapadokianoj malvenkite de Krezo, Kapadokion ekregis ia feŭda aristokratio, kiu loĝis en fortaj kasteloj kaj tenis la kamparanoj en servomiena kondiĉo. Tiu, plimalfrue, taŭigis ilin por eksterlanda sklaveco. Dario inkuzivigis ĝin en la tria satraplando en la distriko, kiun li estigis, sed Kapadokio daŭris esti regata de siaj proprioj regantoj el kiu neniu estis ŝajne suprema super la tuta lando kaj, pli-malpli, omaĝanta al la Granda Reĝo. Plene subjugigita finfine de la satrapo Datameso, Kapadokio ricivis sendependecon sun unuopla reganto, Ariartheso (poste nomata Ariatheso 1-a), kiu estis samtempulo de Aleksandro la Granda, kaj restis sur la trono de Kapadokio post la falo de la Persa Monarkio.
Aleksandro ne visitis la provincon; li kontentiĝis kun la tributa aknosko de lia suvreneco fare de Ariaratheso, antaŭ ol la foriro de la venkinto el Asia Malgranda, kaj la daŭro de la indiĝena dinastio nur interrompiĝis nun mallongtempe, post la morto de Aleksandro kiam la reĝlando falis, koncerne la ĝenerala erigo de la imperio, al Eŭmeneso.
Liaj pretenojn validiĝis en 322, fare de la regento Perdiko kiu krucumis Ariaratheson; sed en la malkonsentado post la morto de Eŭmeneso, la filoj de Ariaratheso rehavigis al si lian heredon kaj lasis ĝin al linio de sekvantoj kiu plejparte havis la nomon de la fondinto de la dinastio.
Sub la kvara de tiu nono, Kapadokio eniris en interrilato kun Romio, unu kiel malamiko adoptante la kaŭzon de Antioĥo la Granda, poste kiel aliancano kontraŭ Perseo de Makedonio. De tiam, la reĝoj kunligis ilian sorton kun ties de Romio kontraŭ la Seleŭcida Imperio, al kiu ili foje estis paginte tributon. Ariarathes V-a marŝis kun la Roma prokonsulo Kraso kontraŭ Aristoniko, pretendanto al la trono de Pergamo, kaj ilia soldataro estis neniigata (130 a-K). La konfuzaĵo sekvanta lia morto fine dukis al interfero fare de la kreskanta povo de Ponto kaj la komplotoj kajmilitoj kiu rezultigis la detruo de la dinastio.
Subtenata de Romio kontraŭ Mithradateso, voĉdonis ke indiĝena lordo heredu (93 a.-K.): Ariobarazanes; sed nur post ke Romio forigis tuj la Pontajn kaj Armeniajn reĝon, lia reĝado establiĝis (63 a.K.) Dum la enlandaj militoj, Kapadokio estis jen por Pompeo, jen por Cezaro, jen por Antonio, jen kontraŭ li. La Ariobarzanesa dinstasio venis al sia fino, kaj Arĥelaŭso regis anstataŭ; unue subtenata de Antonio, poste Oktaviano, kaj resis tribute sendependa gis 17 p.K. kiam la imperiestro Tiberio, Arhelaŭso mortinte en malhonoro, farigis fine Kapadokion provinco.
Tiu artikolo estas bazita parte sur la Encyclopaedia Britannica (eldono 1911), kiu nun estas en la publika domajno.
