Immanuel Kant

El Vikipedio

Emanuelo KANTIO (1724 - 1804) (germane, Immanuel Kant) estis germana filozofo kaj metafizikisto de Kenigsbergo kiu floris dum la 1780-aj jaroj. Kantio estas la respondo al la skeptikismo de Hume kaj li ellaboris la filozofan surbazon de la nova scienca mondbildo.

La du ĉefaj verkoj de Kantio estas Kritiko de Pura Racio (1781) kaj Kritiko de Praktika Racio (1788). En la unua li filozofas pri la naturo de scio, precipe scienca scio, kaj en la dua pri moralo kaj la profundaj demandoj pri Dio, libereco de la volo kaj senmorteco de la animo.

[redaktu] 1781: Kritiko de Pura Racio

Kantio esploris la naturon de racia scio, scio bazita sur la faktoj de la mondo raportitaj de la sensoj, kaj niaj raciaj pensoj pri tiaj faktoj. Laŭ Kantio, la faktoj, eĉ kun la helpo de racio, estas sensencaj, nekompreneblaj. La menso, tamen, povas komprenigi la mondon per la sensoj ĉar ĝi aplikis la ideojn de spaco kaj tempo, ideoj kiuj ne estas la produkto de fakto aŭ racio, sed estas interpreto de la menso. Senso sen interpreto estas sensenca.

Sed eĉ tia sistemo de racia scio -- fakto, racio, antaŭjuĝa interpreto — estas tro limigita: ĝi nur povas kompreni kaj scii la ŝajnaĵojn de la mondo, kiun Kantio nomis fenomenoj. La vera realo, aĵoj kiel ili vere estas en si mem, sendepende de nia scio, li nomis noumenoj. Inter la noumenoj, la tri plej gravaj estas Dio, la libereco de la volo kaj la senmorteco de la animo. Ĉi tiuj restas ekster la scipotenco de racia scio, de scienco. Ekzemple, scienco, laŭ Kantio, ne povas pruvi nek malpruvi la ekzistecon de Dio. Kantio montras la raciajn difektojn de antaŭaj pruvoj de Dio (precipe la de Anselmo, Tomaso de Akvino kaj Kartezio). Simile, la libereco de la volo kaj la senmorteco de la animo estas aferoj ekster la atingo de scienco, nun kaj por ĉiam.

Ĉi tiujn tri problemojn de metafiziko — Dio, libereco kaj senmorteco — Kantio traktas en sia sekva kritiko, Kritiko de Praktika Racio.

[redaktu] 1788: Kritiko de Praktika Racio

Kiel la filozofio de Kartezio komenciĝas per "Mi pensas...", tiu de Kantio komenciĝas per "Mi devas...". Kie sensa kaj racia scio estas kondiĉa, limigita, specifa kaj malcerta, morala devo estas senkondiĉa, necesa kaj universala. Plue, morala devo estas rekte malkaŝita al la menso, per la voĉo de konscienco, ne malrekte per longa ĉeno de rezonado. Tial ĝi estas la certa fundamento de filozofio.

La principo, el kiu la moralo de Kantio fluas, estas la [[senkondiĉa ordono]]:

Agu kvazaŭ la leĝo, laŭ kiu vi agas, fariĝus leĝo universala.

Ekzemple, "Ne ŝtelu" estas morala devo, ĉar se ĉiuj ŝtelas, ĉiuj efektive havas neniun, ĉar havado fariĝus malebla. La ordono aplikiĝas ne nur al homoj, sed al iu ajn inteligenta, racia estaĵo (eksterteranoj, robotoj, ktp).

De sia moralo, de pratika racio, Kantio povis pruvi tion, kion li ne povis pruvi per pura racio, kiel implicitan en la naturo de moralo:

[redaktu] libereco de volo:

"Mi devas" implicas, ke mi povas fari aŭ ne fari ion. Sen tia libereco, "Mi devas" kaj moralo ĝenerale fariĝus absurda.

[redaktu] senmorteco de la animo:

ĉar la animo ne povas plenumi la moralan devon en la nuna, karna, limigita vivo, tio implicas la ekzistecon de vivo por la animo post la morto de la korpo.

[redaktu] ekzisteco de Dio:

moralo implicas, unue, iun tute perfektan bonon kaj, due, leĝodonanton. Tiu estas Dio.

Kvankam Kantio estis kristano kaj kredis, ke kristanismo estas la plej vera religio, lia interpreto estis tre abstrakta kaj racia, emfazinte ĝian moralon kaj foriginte multe de ĝia historia esprimo. Ekzemple, Kantio komprenis la Triunuon (Patro, Filo kaj Spirito Sankta) kiel etikan aserton, ne kiel kosmologian aserton.

[redaktu] Influo

Kantio estis influita de Christian Wolff, Lejbnico, Neŭtono, Hume kaj Rousseau.

Kantio rekte influis Hegelon kaj aliajn de la skolo de germana idealismo, ankaŭ la post-kantiajn francajn idealistojn Charles Renouvier kaj Octave Hamelin.