El Vikipedio

La Esperantaj vortoj ne estis pruntitaj laŭvole; la plejparto el ili devenis el multaj gravaj lingvoj de okcidenta civilizo. Ĉar la latina havis grandan influon je modernaj Eŭropaj lingvoj, oni povas havi la impreson, ke Esperanto ĉerpis multajn siajn vortojn el la latina (60-80%).

Ekzistas en Esperanto amasego da vortoj, kiuj venas el la Greka (10-20%). Unuj, kiujn kreis modernaj (t. e. renesancaj kaj postaj) kleruloj, ĉu en la de ili uzata ĝis antaŭ 150 jaroj latina, ĉu en la modernaj fontlingvoj de Esperanto mem (t. e. en la franca, germana, angla ktp.) surbaze de grekaj radikoj, sed kiuj ne jam ekzistis en la greka (kvankam ili plej ofte estis poste re-prenitaj ankaŭ en ĝin). Vortoj kiel "termometro" (el la grekaj θερμός = varma kaj μέτρον = mezurilo), "mikrobo" (gr. μικρός = malgranda + βίος = vivo), "gramofono" (gr. γραμμή = linio + φωνή = voĉo) k. s. Kreado de tiaj vortoj daŭras ĝis nun, kvankam plej ofte surbaze de vorteroj jam uzataj en la internacia scienc-teknika terminaro: ekz. pri la vortoj "magnetoskopo" aŭ "falusokratio" oni povas argumenti ke ili estis faritaj ne rekte el la grekaj vortoj μαγνήτης = magneto kaj σκοπέω = rigardi, aŭ φαλλός = faluso kaj κράτος = regpotenco, sed el la jam antaŭe pruntitaj vortoj "magneto" kaj "faluso" kaj el la internacie konataj vorteroj "skop-" (ĉe "teleskopo", "mikroskopo" k. s.) kaj "krati-" (ĉe "demokratio", "aristokratio" k. s.).

Multaj aliaj lingvoj influis en la Esperanta vortprovizo: la Franca, la Germana, la Angla kaj la Rusa. Kelkaj vortoj samas ekzakte al la Anglaj vortoj, sed la prononco estas iom malsama: birdo (a bird), rivero (a river), teamo (a team), boato (a boat). Mano (angle: a hand) malsimilas al la angla; sed la angla ankaŭ uzas la saman radikon en la sekvaj vortoj: manual (permana), manufacture, manipulate, manuscript, manacles, maneuver, manifest, manner, manager, command, demand, emancipate, recommend, maintain, maintenance. Rimarku, ke la radiko "hand" ankaŭ aperas en Esperanto: handbalo, handikapo. Foje, la rilato ne estas evidenta, sed tamen ĝi ekzistas.

Se oni retroiras al la hipoteza prahindeŭropa lingvo, oni trovas pliajn rilatojn inter la Angla, Esperanto, kaj multaj eŭropaj lingvoj.

Oni trovas ankaŭ vortojn devenajn de la Araba, la Jida, la Japana, la Litova. Kutime tiuj vortoj ne migris rekte el tiuj lingvoj al Esperanto, sed tra alia influhava eŭropa lingvo. Ili iĝis internaciaj. "Gejsero" venis el fama islanda specimeno Geysir (geysa signifas "impeti"). De tiaj ni havas "zarzuelo" kaj "bizara" el eŭska, sed tra la hispana.

Plie, vortoj kiuj nomas popolojn kiel "eŭsko" (kiu samsignifas kun "vaska") venis el la originaj lingvoj, ĉar tiuj popoloj deziris antastaŭi nomon al ili fremdan per alia nacia.

Fine, estas ankaŭ kelkaj aprioraj vortoj en Esperanto – t. e. vortoj, kiuj ne devenis de aliaj lingvoj. Ekzemploj de tio estas la korelativoj.

Kelkaj ekzemploj:

Enhavo 1 AG 1.1 Esperanto: peli antaŭ si 1.1.1 Samdevenaj vortoj: 1.2 English: to drive forward 1.3 Ελληνικο 1.4 Latina 1.5 Français: pousser devant soi 1.6 Español 1.7 Italiano 1.8 Deutsch 2 MAN 2.1 Esperanto: mano 2.1.1 Samdevenaj vortoj: 2.2 English: hand 2.3 Ελληνικο 2.4 Latina 2.5 Français 2.6 Español 2.7 Italiano 2.8 Deutsch 3 KW 3.1 Esperanto: demando 4 KHALK 4.1 Esperanto: kalka ŝtono 4.2 English: chalk stone 4.3 Ελληνικο 4.4 Latina 4.5 Français 4.6 Español 4.7 Italiano 4.8 Deutsch 5 Bibiografio: 6 Eksteraj ligiloj, pliaj ekzemploj

[redaktu] AG

Radiko ligita al hindo-eŭropaj lingvoj.

[redaktu] Esperanto: peli antaŭ si

[redaktu] Samdevenaj vortoj:

AGendo AGenturo+ AGento AGiti AGonio AGi AKCio AKSiomo AKTiva AKToro AKTuala AKTuario+ AKTo ambIGua+ antAGonismo demAGogio demAGogo ekzAKTa ekzAmeni ESameno+ koAGuli pedAGogo prodIĜo+ prodIGi protAGonisto redAKCio redAKToro redAKTi sinAGogo skvAŜo+ stratEGio stratEGo transAKCio

[redaktu] English: to drive forward

ACt ACtive ACtor ACtual ACtuary ACtuate AGent AGile AGitate AGony ambIGuous antAGonism axiom cACHe cACHet coACtion coAGulate coGency coGent coGitate demAGogue exACt exAmine exIGent exIGuous pedAGogue prodIGal prodIGy protAGonist squASH squAt squEEze stratAGem stratEGy synAGogue transACt transACtion

[redaktu] Ελληνικο

αγυια αγω αγων αχιωμα δημαγωγος παιδαγωγος στρατηγος συναγωγη

[redaktu] Latina

actio agere agilis agitare agmen ambages ambigere ambiguus coagulare cogere (coactum) cogitare (de co-agitare) exactus examen (de ex-agsmen) exigere exiguus prodigere prodigium redigere subigere

[redaktu] Français: pousser devant soi

acte acteur actif action actuel agenda agent agile agir agonie ambages ambigu antagonist axiome cacher cachet cachot cailler coaguler démagogue essaim exact exaction examen examine exige exigu outrecuidant pedagogue prodige prodiguer protagoniste rédaction rédiger stratégie stratège synagogue transaction transiger écacher

[redaktu] Español

accion acta acto actor actual agente agil agir agitar ambiguo coagular cogitabundo cuidar cuita exaccion exacto examen examinar excogitar exigir exiguo prodigo redactar transigir

[redaktu] Italiano

agente agile agire agitare ambiguo atto attore attuale azione cagliare coagulare coagulere cogitabondo esame esaminare esatto esazione escogitare esigere esiguo prodigio prodigo redigere tracotante transigere

[redaktu] Deutsch

Akt Aktie Aktuar Examen quetschen Redakteur Redaktion

[redaktu] MAN

[redaktu] Esperanto: mano

[redaktu] Samdevenaj vortoj:

deMANdi eMANcipi koMANdito koMANdoro koMANdi MANaĝero+ MANdato MANeĝo MANiero MANifestacio MANifesti MANikuri+ MANiko MANiplo+ MANipuli MANovri MANubrio+ MANufakturo MANuskripto MANo rekoMENdi

[redaktu] English: hand

comMANd deMANd eMANcipate maintain maintenance MANacles MANager MANeuver MANifest MANipulate MANner MANual MANufacture MANuscript recomMENd

[redaktu] Ελληνικο

μαρη ευμαρης

[redaktu] Latina

emancipare manceps mancipare manica manicula manifestus manipulus mansuescere mansuetudo mansuetus mantele mantelium manua manualis manuarius manubrium manus

[redaktu] Français

commander commodore démancher émanciper main maintenant maintenir maintien manche mancheron manchette manchon mandat mandement mander manège manette manier manifeste manifester manipule manipuler manivelle manière manoeuvre mansuétude manuel manufacture manuscrit manutention mâtin menotte

[redaktu] Español

comandar comendar demandar emancipar mandar manejar manejo manera manga mango manifesto manija manilla maniobra maniota manipular mano mansedumbre manso mantel mantener manual

[redaktu] Italiano

comandarre commendare demandarre emanciparre manata mancipio mandare maneggiare maneggio manette manica manico maniera manierare manifesto maniglia maniglio manipolare mano manovella manovra manso mansuefare mansueto mansuetudine mantenerre mantile manubrio manuelle

[redaktu] Deutsch

Kommandatur kommandieren Manier Vormunt

[redaktu] KW

Hipoteza pra-radiko hindeŭropa.

[redaktu] Esperanto: demando

CXar GXis Ke Kelka Kia Kial Kiam Kie Kiel Kies Kio Kiom Kiu KValifi KValito KVanKam KVanto KVantumo KVazaŭ KVizo+ KVociento KVorumo KVoto NEUXTra NEUXTrala NEUXTrino+ NEUXTrodino NEUXTrono

[redaktu] KHALK

Hipoteza pra-radiko hindeŭropa.

[redaktu] Esperanto: kalka ŝtono

KALCeolario+ KALCini KALCio KALKolitiko+ KALKuluso+ KALKuli KALKo ŜOseo (kontroversa - vidu CALX I

[redaktu] English: chalk stone

chalk chalky calcine cause-way calculate

[redaktu] Ελληνικο

χαλιξ καχληξ

[redaktu] Latina

calx, calcis calcarius calculus calculare

[redaktu] Français

calcaire calciner calcul calculer chaussée chaux

[redaktu] Español

cal calcina calzada calculo

[redaktu] Italiano

calce calcina calcolo

[redaktu] Deutsch

Kalk

[redaktu] Bibiografio:

• Ebbe Vilborg: Etimologia vortaro de Esperanto (5 vol) ISBN: 91 85288 179/195/217/225/233
• André Cherpillod: Konciza etimologia vortaro. ISBN: 92 9017 082 4

[redaktu] Eksteraj ligiloj, pliaj ekzemploj

• Grekaj Vortoj en Esperanto (Angelos TSIRIMOKOS)
• Etimologio: la deveno de la esperantaj radikoj (Raymond Gerard)