Varto
Wikipediya ra, ensiklopediya xosere
Varto (Kurdki: Gım Gım) do des (10) medeniyete hakimiyet yi esta. Nume medeniyet yı Med, Pers, Port, Roma, Bizans, Selçuki, Akkoyunli, Karakoyunli, Osmanlıya. Tarixe 1923, Cumhuriyeti Tırkiya hakimiyet yı ame Varto. Nume Varto zone nume Armeniyo. Xora merdım Armeni nume "gule" ra vuna "vart."
Dımare Vartora, wilayeto Mush, Erzurum, Çolig, qezaye Bulanık esta. Varto zaf kıla. Oka Varto nume yı Ri Murat, Ri Bingöl. Nume gole yı Akdogan (Hamurpert).
Tarixe Varto hiri hep zelzele gırdun esto. Tarixu 1903 (tesir zelzele 6,7) 2626 merdım, tarixu 1946 (t.z. 5,7) 839 merdım, tarixu 1966 (t.z. 6,9 ) 2118 merdumo Varto merda.
Merdım Varto zafa (50.000). Merdım-milletız deheba itiqat Vartoz deheba: 1) Elewi Zaza, 2) Sunni Kurd.
Ce kaykeyiş "Çepki" yı Vartoya. Xura ını kaykeyiş çepki zaf meşhura. Vevey merdım Varto ını çepki zaf kaykena.
[bıvurne / bınusne] Cayxo (Cografi)
Qeza Vartoy, Mus´te vakure rojavande ca cena. Vakurde Erzurum rojavan´de ki bajare Bingoli, rojhilati Bulanix, bashurde ki Qeza zere Mushi esta. Ruye harde xo 1418 km2 o zere Mush te sedi17,3 ca cena. Her hete xo bi kowa guretiyo wa na qeza Musht e en cawa berzdera. Vakure na qezade koye Bingoli cherexinera Berzbina xo hete kowane Bingolser, hetevakurde 3000m oyo, hete Akdoganiyo, koyane sherafetin de 2300m ra berze. Qeza cayxo hebe chme Muradiyo bi axawa Bingoli bi nine bena di leti. Cehme Muradi hete rojhelatra eno. Hete rojhelatiyo- rojavayra ze sinori werte di Qezara derbaz beno. Hete dewa Kayalidereyra axaw Bingoli ze juw zend (herceni) ceno hebe hete basurser Qeza cawerdano shono. Gole Xamurperti rojhelate Qeza dero. Bashure ni goldeki hama gola Xamurpertiya gije ca cena. Xele dewiyo zere Qeza xeta hardlerz serow. Varto di di hardlerze girsi biye ninira veren sera 1946 te wa e didine 1966 te biyo. (Hardlerze didinedi (1966) 2118 t piyay merde. Na hardlerzde zere Qeza pero rijiyo.) Mordishe sera 1985 de nufise xo 44116 biyo Mush`ti hem hardi hemiki nufisti Qaza carina. Sera 1966 te hardlerzra tepiya xele piyay merde wa juki hem dewadi hemiki zere Qezadi xele boni rijiye sebita nayraki xeli kocberiye biya. Gore nay km2 di 31 i piyaow.Vartodi 2 suki (nahiya) wa 86 dewi este, ne Uskira (caylar) abieneki Keranlig (omcali). Gimgim de wa millet seke Muste reshbertiya etikaki reshberiya. Etikadi en zede Genim o reyi nede Say uw Muri xele este. Gimgim de hega ramitenira zede mal, dawar kene weyi. Miyo uw bize xelere Qeza zere Mush ra tepiya Qeza didina.
