Tarixê Zazayan
Wikipediya ra, ensiklopediya xosere
Bı kılmeya wazena tiyadı persda ma u terminolojidê cı sero hewnayışê (vatena xu, fıkrê) xu diyar (araze) bıkere. Persa ma persa millet u welatiya, bı vatışêndo bina persa milliya. Yanê ma mıllet u wahirê welatênde wıniyê (heneni, nianeni) kı ewru azad u xuserbiyaye niê. Çunki dewleta Tırkiya welatê ma ilhaq kerdo u milletda ma sero ji politikaya imha u asimile kerdışi ramena. Helkerdışê na pers bı reyayıştê (raustene, xeleşiyayis) millet u welatdê maya beno.
Contents |
[bıvurne / bınusne] Ma kamiyê (kamime), namê milletda ma çıçyo?
Ma Zazaye, no namê mao muştereko, yanê namê mao milliyo u nêvıryeno. Ma no name tarixiyen taswip kerdo u ewru ji kenê. Şaro xerib ji ma wına (heni) sılasneno (naskeno). Misalen Tırki vanê, Zazae Dersımi (y)an ji Zazae Sivereki. Ju Dersımıj an (ya ki, yan zi, an ji) Siverekıj ji xu bı nê namiya dano sılasnayen. Dayen u gırotenda dınyadê teberiya (teveriya) nêbeno kı kes namanê mehelli bıdo ravey u nina biyaro zıwan (zuan, zun, zon). Xu ra no mantıqdê identiteti (xosılasayış, xonaskerdene, "özbenlik") rê ji ters kewno (kuno). Çunki no çi bi mesela şexşiyet u kameya (huwiyet) gırêdayeo (giredayiyo). Yanê merdım xu ferdêndê nasyoni, milletı vineno (y)an nê, biyo medeni (y)an nê, dewr u zihniyetê feodalizmi, eşiretey u mezhebi xu peyde verdao (y)an nê, neya gırêdayeo. Çunki şuur u hissê milletbiyayışi ninara (ninura) berzêriyê (berjiye). Ma bêrê kelimeda Dımli ser. Elaqê na kelima bı Deylamiya çınyo. İhtimalo gırd oyo kı wextdê koçkerdendı êyêkê peydı mendê an "dıma" ameyê inarê vajiyao Donboli an Dumbali. Xu ra zıwandê Farski dı ji maneyê ney "kuyruk, arka, sonrası" yo. Donbeli, Dımbıli bi, yanê "dıma" mendi bi, an peynidı ameybi labrê (faqat) ê ji parçeyêndê na millet bi, Zazay bi. Namê Kırd u Kırmanc eşkerao kı tersiyayış u teslimbiyayışê Kurda ra kewto (koto) ma miyan. Yan ji nê Kurdê kı ma miyandê asimile biyê, musayê zıwanê ma ê, êyê. Kurd u Kırmanc namê şariyo, co ra ji nina sero vınderdış dexi (dahi) eybo, şar kesi wiyeno. Taê Zazay estê kı Zazaki qısey kenê u vanê ma Tırkê an Ermeniyê. O corin ji çıyendo wıniyo. Ze mı cor dı ji diyar kerd çax u wextdê millet (nasyon) biyayışi dı nêbeno kı kes namê lokali, mezhebi, lehçeyi, folklori bıdo ravey (raver bıdo, raver bêro), an berzkero. Şertê na prozes (şiyayış , "süreç") u nasyon biyayışi ju çi weçinayışo, jewbiyayışo, tekbiyayena. İnad kerdışê dışmeni u zemani ji ney ferzkeno!
ma zazayî, zaza nameyê eşîretê ma wo. nameyê mîlletê ma kird o. nameyê ziwanê ma kirdkî yo. nameyê welatê ma herkes zano kurdistan o
[bıvurne / bınusne] Name welatdê ma?
Hirê namê welatdê ma estê. Welatê Zazaya, Zazaistan, Zazan (Zazana). No peyneyin kışta tarixi u xususiyetdê zıwandê ma ra en maqulê cı yo. Welatdê ma dı xeylê dewi u mıntıqay peyniya namandê cı bı "an" ra qediyeno. Zeydê (zede, jede): Alan, Heseran, Miyalan, Rutan, Xeybiyan, Zozan... Fına namê keani ê welata zıwanandê şaxda (gıl, boji, "kol") ma dı: İran, Mazendaran, Azerbeycan, Dayleman, Semnan, Hewreman... Warey amor ı. dı belgeyênda tarixi kı qalê mıntıqada "Zazana" ya nejdiyê Fırati kerdbi, gorê fıkırdê mı xeylê muhima, lazımo sero vınderiyo kı fına nezdiyê nê namiya. Labrê kışta siyasi, praktik u pragmatizmiya Zazaistan en raşt u rındê ci yo. Lazımo ma nêşermayê u vajê, her roj se fın vajê Zazaistan. No ji lejê identitetda mao. Dewrdê Osmaniyandı administrasyonê Kurdistani cendermeyına Zazaistani ji kerdê. Osmaniya co ra ji welatê Zazaya Kurdistani sero hesıbnayê (hesevnay). No sebebrao kı paşa, mir, beg u aristokratê Zazaya nêvraziyay (nêvrajiyay) u çinyê (çinê). Dıma Osmani şi, dewr u dınya vırya (vuriya), administrasyon u cendermeyına Kurda ji bi tarix u ê ji bi zeydê ma ya. Neka dewrê Osmaniya niyo, çirê mado hesab u kıtabdê veri sero şırê? Ewru Kurdi u Zazay her ju wahirê welatdê xu yo. Hurdına (hurdemena) milleti ji wahirê territoriyumanê kompaktiyê (erdandê pêseroyê). Hudud wertedê nê hurdına welatandı gorê prensipta bolaneya (zofeniya, jêdeniya) nufusı rıhat ancıyena. Gorê na hududda tabii nekara tayê Kurdi Zazaistandı minoritetênê, taê Zazay ji Kurdistandı minoritetênê. Tekrari dı feyde esto: Zazay milletanda werdi niyê. Nufusê cı (xo) reseno 5-6 miliyonan. Erdê (xakê) Zazaistani teqriben 75000 kmı u no keno hendê Belçika u Hollanda pêsero. Zazaistan zengino u heme babeta (her het ra) qime xu keno, şeno xu wari bıkero (şikino xo weyi kero). --Lejwan Büyükkaya
