Kościół św. Krzyża w Krakowie
Z Wikipedii
Kościół pw. Świętego Krzyża w Krakowie- gotycki kościół na krakowskim Starym Mieście, we wschodniej części placu Ducha Świętego, między Teatrem im. Juliusza Słowackiego a ulicą św. Krzyża.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pierwszy kościół drewniany na tym miejscu według tradycji ufundować miał biskup Pełka w końcu XII w. W 1244 biskup Iwo Odrowąż osadził przy nim zakon duchaków, którzy prowadzili tutaj szpital. Już wtedy istniała tu parafia. Obecny kościół, murowany, pochodzi z XIV w. Kamienne prezbiterium powstało na początku XIV w. (może już ok. roku 1300), zaś kwadratową, ceglaną nawę ukończono w drugiej połowie tego samego wieku - z pewnością nie później niż w roku 1420. Kościół otoczony był cmentarzem parafialnym oraz łączył się z nieistniejącymi już zabudowaniami klasztornymi i szpitalnymi oraz kościołem i szpitalem św. Ducha.
W 1528 spłonęło wnętrze kościoła, wtedy prawdopodobnie runęło również sklepienie prezbiterium, które jednak do 1533 szybko odbudowano. Na przełomie XVII i XVIII w. nadbudowano wieżę. W latach 1683-1684 staraniem biskupa Andrzeja Trzebickiego odnowiono kościół, po raz kolejny renowacji dokonano w latach 1896-1898 pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego i Zygmunta Hendla.
[edytuj] Architektura
Kościół jest jedną z najczystszych stylowo gotyckich budowli w Krakowie. Ma on bardzo prostą budowę - kwadratowa ceglana nawa oraz prostokątne kamienne prezbiterium (węższe i niższe od nawy, pokryte osobnym dachem). Nad fasadą zachodnią góruje kwadratowa wieża, do której przyziemia przylegają dwie kaplice.Po lewej stronie kaplica św. Andrzeja pochodząca z XVI wieku z zachowanym na ścianie wschodniej gotyckim malowidłem Ukrzyżowania oraz późnorenesansowym ołtarzem z ruchomymi skrzydłami. Po prawej stronie znajduje się kaplica Matki Boskiej Loretańskiej z 1642.Na ścianie szczytowej prezbiterium od strony Plant znajduje się rzeźba upadającego Chrystusa dzieło Jana Szczepkowskiego z początku XX wieku.
[edytuj] Wnętrze
Wewnątrz niezwykłe jest palmowe sklepienie nawy, wsparte tylko na jednym, centralnym filarze symbolizującym biblijne drzewo życia. Po prawej stronie za wejsciem znajduje się pochodzący z kościoła św. Ducha laweterz z zachowaną datą 1581 obecnie służący jako kropielnica. Pozostały wystrój nawy jest w obecnej postaci wierną XIX wiekwieczną rekonstrukcją renesansowych malowideł pochodzących z 2 poł. XVI wieku. Z powodu zbyt silnego zawilgocenia oraz brakunowoczesnych metod konserwatorskich nie udało się uratować oryginałów.Stanisław Wyspiański skopiował je w skali 1:1 i jego kartony posłużyły Antoniemu Tuchowi do wykonania rekonstrukcji. Na ścianach umieszczono wizerunki bpa.Iwo Odrowąża oraz czterech Doktorów Kościoła. Na wschodniej ścianie znajduje się " Zwierciadło Grzesznika" (starzec siedzący na krześle wyrastającym z głębi studni) jest to jedyne zachowane tego typu przedstawienie w malarstwie polskim.
Późnogotyckie sieciowe sklepienie w prezbiterium pochodzi z 1530 pokryte jest polichromią z motywami roslinnymi. Na zwornikach widnieją herby Królestwa Polskiego, Sforzów, Duchaków i Bonerów. Ołtarz główny pochodzi z pocz.XVIII wieku, znajdujcy się w nim krucyfiks wykonano w XVII wieku. uwieczniony jest on na tle malowanego krajobrazu ze złoconymi wyobrażeniami słońca i księżyca, po bokach ołtarza umieszczono złocone posągi św. Stanislawa i św. Wojciecha, a przy mensie ołtarzowej dwie późnogotycie polichomowane figury Matki Boskiej i św. Jana.
Ołtarz Św. Rodziny (po lewej stronie nawy) w części środkowej przedstawia Nauczanie Marii z około 1650 wzorowany jest on na miedziorycie wykonanym wg. obrazu Piotra Pawła Rubensa.
Ołtarz Matki Boskiej z prawej strony nawy pochodzi z 1630, a obraz Matki Bożej prezentuje szeroko rozpowszechniony typ ikonografii wg. którego wykonano także wizerunek Matki Boskiej z Piekar Ślaskich.
Kaplica Św. Zofii ( po prawej stronie) została wybudowana jako kaplica cechowa krakowskich piekarzy w 1442. We wnęce ściany południowej ma zachowany unikalny pochodzący z końca XVI wieku poźnorenesansowy konfesjonał należący do najstarszych zachowanych w Krakowie. Pozostałe konfesjonały barokowe w kościele przeniesione tutaj zostały z katedry wawelskiej.
Poza tym uwagę mogą przyciągnąć: brązowa chrzcielnica z 1423 r., pośród wielu innych epitafium Heleny Modrzejewskiej rodziny Pollerów i Tomasza Prylińskiego, skrzydła gotyckiego tryptyku z nieistniejącego już kościoła św. Michała na Wawelu, a także stalle pochodzące z XVII w. zdobione polichromią przedstawiającą sceny z życia duchaków, tron prepozyta duchaków oraz ambona z 1 ćw. XVII wieku stanowiące doskonały przykład wspaniałego kunsztu krakowskich snycerzy.
Obok kościoła znajduje się wczesnogotycka, kamienna plebania, która jest najstarszym zachowanym budynkiem mieszkalnym w Krakowie.
[edytuj] Bibliografia
- "Kościół św. Krzyża w Krakowie" wydany przez Fundację Ratowania Kościoła św. Krzyża Kraków 1994.
