Cerkiew w Gorajcu

Z Wikipedii

Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gorajcu z XVI w. należy do najstarszych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce. Oprócz niej z tego okresu i na tym terenie zachowała sie w Polsce cerkiew w Radrużu a na ukraińskim Roztoczu cerkwie w Potyliczu i Woli Wysockiej. Do początku lat 90. XX w. cerkiew datowana była na połowę XVIII w., w związku z czym nie wzbudzała większego zainteresowania i rzadko pojawiała się w publikacjach. Badania przeprowadzone przy okazji remontu w 1993 r., w szczególności odkrycie pierwotnych polichromii, wykazały, że cerkiew jest o 200 lat starsza.

Została zbudowana w 1586 r. jako cerkiew filialna parafii w Żukowie. Była pierwotnie mniejsza, niż obecnie, miała jedną kopułę. Poważne remonty i przebudowy cerkwi w XIX w. i na pocz. XX w. zmieniły nieco jej kształt. Od 1947 r. wykorzystywana jest jako kaplica filialna parafii w Cieszanowie. W latach 1992-2001 cerkiew przeszła gruntowny remont, w roku 2006 uzupełniono zniszczone fragmenty belek i zakonserwowano drewno.

Cerkiew ma konstrukcję zrębową i posadowiona jest na kamiennej podmurówce. Wykonana została przez profesjonalny warsztat ciesielski, podobnie, jak cerkwie w Radrużu i Potyliczu. Charakteryzuje się połączeniem zachodnich, późnogotyckich elementów konstrukcyjnych z bryłą ukształtowaną według tradycji wschodniej. Jest budowlą trójdzielną, w jej skład wchodzą:

• Centralna, kwadratowa nawa główna, nad nią zrębowa, kwadratowa kopuła z jednym załamaniem. Nad kopułą pseudolatarnia, zwieńczona cebulastym hełmem i kutym, ozdobnym, żelaznym krzyżem z 1 poł. XIX w.;
• Od wschodu węższe, kwadratowe prezbiterium, nad nim niższa od centralnej, ośmioboczna kopuła na tamburze;
• Od zachodu węższy od nawy, prostokątny babiniec z pozorną, ośmioboczną kopułą, przekryty wewnątrz stropem belkowym.

Nad kopułami prezbiterium i babińca pseudolatarnie z cebulastymi hełmami i żelaznymi krzyżami.

Dolną część zrębu chroni szeroki okap, wsparty na wystających belkach zrębu - rysiach. Okap, ściany ponad nim, dachy, kopuły i latarnie pobite sa gontem. Do wnętrza prowadzą trzy otwory drzwiowe; główny w babińcu z datą 1935 na nadprożu, drugi w południowej ścianie nawy i trzeci północnej ścianie sanktuarium.

Jednym z najcenniejszych elementów wnętrza jest pierwotna ściana ikonostasowa z profilowanym otworem pośrodku górnej części i pozostałościami po dwóch otworach liturgicznych. Na ścianach nawy oraz kopule w prezbiterium zachowały sie fragmenty polichromii. Elementy wyposażenia, m.in ikony i wyposażenie liturgiczne znajduja sie w składnicy ikon w Łańcucie.

Przez kilka wieków zespół cerkiewny otoczony był drewnianym parkanem, wspartym w XIX w. na murowanych słupach. W roku 2006 zbudowany został nowy, w całości drewniany parkan.

Stojąca przy północno-wschodnim boku cerkwi drewniana dzwonnica z 1860 została tu przeniesiona w 1994 z Majdanu Sieniawskiego. Pierwotna drewniana dzwonnica z przełomu XVIII i XIX w. usytuowana w północno-zachodnim narożu terenu rozebrana została w połowie lat 70. XX w. podczas poszerzania drogi.

_{Wykorzystane materiały:}

• _{Losy cerkwi w Polsce po 1944 roku - praca zbiorowa, wyd. Reg. Ośr. Studiów i Ochr. Środowiska Kulturowego w Rzeszowie, 1977}
• _{J. Mazur, Cerkwie drewniane w okolicach Lubaczowa, Lubaczów 1997}
• _{Paweł Wład, Marek Wiśniewski – Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004}